Điện Ảnh, Nghệ Thuật

Ca sĩ opera tập luyện như lực sĩ

Anvi Hoàng/Viễn Đông Monday, 07/05/2012 - 09:35:40

Trước khi trở thành giáo sư thanh nhạc (voice professor) tại đại học Indiana University, Patricia Stiles đã có hơn 20 năm kinh nghiệm hát opera ở Đức.

Hát không cần micro (kỳ 2)

Anvi Hoàng/Viễn Đông


 Patricia Stiles trong vai Nancy, vở opera “Martha” của Flotow.

LTS: Trong loạt bài nhằm tiếp tục giới thiệu và tìm hiểu về ngành nghệ thuật sân khấu opera, nhật báo Viễn Đông đã giới thiệu đến độc giả ở kỳ 1 vài nét sơ lược về lịch sử hình thức hát “không cần micro” kiểu Tây và kiểu Ta. Kỳ 2 này xin bàn tiếp về quá trình huấn luyện của ca sĩ opera.

Trước khi trở thành giáo sư thanh nhạc (voice professor) tại đại học Indiana University, Patricia Stiles đã có hơn 20 năm kinh nghiệm hát opera ở Đức. Trong thời gian này, bà liên tục thay đổi mình để thử thách và phát triển bản thân trong sự nghiệp. Vì vậy bà có phong cách hát đa dạng gồm đủ các kiểu hát khác nhau cho nhiều vai diễn khác nhau. Điều này khiến cho kho kiến thức về hát opera của bà càng thêm phong phú.
Tôi xin bà chia sẻ kinh nghiệm về việc huấn luyện của ca sĩ opera. Ngồi cách bà một mét, những lúc bà cất giọng hát để giải thích cho tôi hiểu, âm thanh của nốt nhạc vang lên như xé màng nhĩ, không phải vì nó to và ồn làm bể lỗ tai như nhạc rock, nhưng âm thanh như có sức phóng thẳng và mạnh như mũi tên bay. Khả năng phóng thanh này (projection) của ca sĩ opera là một trong những điều kỳ diệu và gây ấn tượng mạnh nhất cho người nghe. Phải luyện tập như thế nào để có được kỹ năng này?

Anvi Hoàng:
Tuổi nào là tốt nhất để học hát opera?
Patricia Stiles: Tuổi tốt nhất để học hát opera là trên 10 tuổi, tuổi thiếu niên. Cũng giống như tập luyện chơi bất kỳ nhạc cụ nào, tập luyện phải bắt đầu từ nhỏ. Các em nhỏ có thể tham gia ca đoàn thiếu nhi. Tại đây các em có thể học cách điền khiển huồng hơi và cách phát âm, tập các thói quen tốt để hát opera như vị trí lưỡi, răng, và kiểm soát giọng hát. Đến tuổi dậy thì khi giọng vỡ hoặc thay đổi thì các em đã tập được các thói quen căn bản tốt để hát opera rồi.
Thêm vào đó, nên học thêm một nhạc cụ khác nữa như piano, violin, v.v., nhưng không nên học các loại kèn vì sử dụng kèn không tốt cho thanh quản dùng để hát. Học các nhạc cụ khác là cách để nâng cao kỹ năng âm nhạc (musicianship) là điều ca sĩ nào cũng cần. Họ phải đọc được nhạc, phải hát theo nhịp, theo tông chính xác, và hát theo những chỉ dẫn trong bản nhạc.

Anvi Hoàng: Có thể học hát opera trễ không?
Patricia Stiles: Nếu từ trước tới giờ chỉ hát nhạc pop và đến hai mươi mấy tuổi mới học hát opera thì là trễ quá. Không phải là người ta không thể học hát opera ở tuổi này, nhưng vì cách tiếp nhận nhạc pop của họ trước kia hoàn toàn khác với opera, bây giờ mới bắt đầu thì là trễ thôi.

Anvi Hoàng: Chương trình huấn luyện thường diễn ra như thế nào?
Patricia Stiles: Kết thúc đại học, sinh viên chưa hát opera chuyên nghiệp được. Bốn năm đại học chỉ là để học những kỹ năng căn bản nhất trong hát opera, và học ngoại ngữ vì hát opera đòi hỏi hát bằng nhiều thứ tiếng khác nhau. Tất cả chỉ là bước khởi đầu. Rồi sinh viên ra trường. Có nhiều sinh viên sau đó không có khả năng theo đuổi các chương trình học cao hơn, nhưng sau chương trình đại học, phần lớn sinh viên cần theo đuổi chương trình cao học hoặc thêm ít nhất 2, 3 năm nữa để học hỏi. Rồi tùy theo chương trình huấn luyện và giáo sư của họ tốt đến cỡ nào, đam mê của bản thân họ và sự thông minh đến mức nào mới nói đến chuyện thăng tiến được. Cần phải thông minh đến mức có thể phối hợp tất cả các yếu tố cần thiết để trình diễn cho tốt. Do đó, chương trình đại học là bắt buộc, chương trình cao học là nên theo. Học đến lúc này ca sĩ opera vẫn chưa làm ra tiền. Họ có thể tham gia hát ở nhà thờ hoặc nếu may mắn thì trong các dàn nhạc. Giọng hát của ca sĩ cũng thường trưởng thành và chín mùi lúc họ trên 20 tuổi. Rồi thì hy vọng đến lúc này họ có thể phối hợp mọi thứ nhuần nhuyễn và sẵn sàng cho một vai lớn. Độ tuổi lý tưởng của một giọng hát trưởng thành là từ 25-35.
Giọng hát của người ca sĩ vẫn tiếp tục thay đổi, ví dụ đối với đàn bà là sau khi có con. Đó là thời điểm người ta phải đặt lại câu hỏi “mình là ai”. Giọng hát cũng thay đổi qua tuổi 30 lúc người ta đã dùng giọng hát nhiều hơn, các cơ phát triển mạnh và họ có thể hát to và khỏe hơn. Khi những thay đổi này xảy ra, vấn đề cần xem xét là người ca sĩ có muốn tiếp tục phát triển và thay đổi hay không để xem giọng hát của mình có thể làm được những chuyện gì. Có nhiều người muốn thay đổi, vì hiếu kỳ, vì người khác khuyên, vì giọng hát của họ có thể phát triển và hát nhiều kiểu khác nhau mà không phải người nào cũng có thể làm được. Hoặc nhiều người khổ công luyện tập chỉ để hát một số kiểu nhất định và họ quyết định không thay đổi giọng hát và phong cách hát chút nào.

Anvi Hoàng: Người ta hay nhắc đến khái niệm “hỗ trợ sâu” (deep support) trong hát opera, là điều cần thiết để có thể hát dài hơi và to. Bà có thể nói thêm về điều này không?
Patricia Stiles: Người ta có thể dạy về hỗ trợ sâu nhiều cách, nhưng theo tôi hỗ trợ sâu liên hệ đến sự vận động của toàn bộ cơ thể, phần lớn là từ bụng đến cổ. Thường chúng ta chỉ thở từ lồng ngực chứ không phải từ bụng. Ca sĩ opera phải kiểm soát được luồng hơi đi từ bụng. Để hát những câu ngắn thì hơi từ lồng ngực là đủ, nhưng hát dài hơi thì cần hỗ trợ sâu từ bụng và toàn bộ cơ thể.

Anvi Hoàng: Một trong những điều gây ấn tượng nhiều nhất về ca sĩ opera là họ hát không cần micro, thế mà giọng hát của họ có thể vượt qua dàn nhạc cả trăm người mà đến với khán giả. Đây là khả năng phóng thanh (projection) kỳ diệu. Liệu người nào cũng có thể học được kỹ năng này?
Patricia Stiles: Ai cũng có thể học để cải thiện khả năng phóng thanh. Tôi không biết điều gì kỳ diệu trong con người giúp chúng ta làm được chuyện này nhưng với tôi, điều giúp tôi hát Wagner (*) là sử dụng toàn bộ cơ thể. Tôi thuộc loại nhỏ con so với các ca sĩ opera khác. Cách tôi sử dụng hơi và cơ vòm của tai, mũi, miệng giúp giọng hát của tôi có được chủ âm, âm bội (overtone) và cao độ mạnh - thế là tôi vượt qua được dàn nhạc. Nếu chỉ có giọng hát to không thôi thì không đủ để át dàn nhạc.

Anvi Hoàng: Trong lúc hát opera, việc kiểm soát hơi là rất quan trọng. Các ca sĩ opera cao lớn có lợi thế hơn trong việc này là đúng hay sai?
Patricia Stiles: Yếu tố thể hình có phần tác dụng đến việc hát opera, vì lồng ngực rộng thì giữ được nhiều hơi. Nhưng nếu có một cơ thể to lớn đẫy đà cũng có nghĩa là cần nhiều hơi hơn để vận hành trước khi âm thanh được phát ra. Cuối cùng lại thì đều quan trọng là dài hơi. Tôi biết cả những người to lớn và những người nhỏ con nhưng đều có hơi dài. Đó là một kỹ năng: làm sao để sử dụng toàn bộ hơi vào việc phát ra âm thanh mình muốn, chứ không để lãng phí hơi.
Thầy dạy của tôi là Oren Brown, ông quảng bá khuynh hướng cho rằng chúng ta phải tưởng tượng ra cao độ để đạt được cao độ chúng ta muốn - chứ không phải suy nghĩ đến việc phải vận dụng thanh quản như thế nào để tạo ra cao độ. Khi điệu nhạc trỗi lên, não chúng ta sẽ mách bảo cho thanh quản của chúng ta biết cần phải làm gì. Do đó, càng dựa vào quán tính ca hát đã được tập luyện đến mức bản năng hoặc đến mức ta chỉ cần ra lệnh bằng một suy nghĩ thì hát càng có hiệu quả. Ngược lại, càng cố gắng điều khiển thanh quản để có được âm thanh như ý muốn thì càng mất nhiều hơi. Khi dạy học trò, tôi cho họ tập hát những nốt nhạc thật nhanh, đến nỗi chỉ đủ thời gian để nghĩ đến chúng để mà hát thôi. Tôi muốn sinh viên nhận thức được rằng nếu cho ra đủ luồng hơi và đúng những mệnh lệnh trong đầu thì giọng hát của họ đã có thể làm việc theo ý họ rồi.

Anvi Hoàng: Làm thế nào để giữ gìn giọng hát của mình?
Patricia Stiles: Tôi đã từng phỏng vấn hơn 40 ca sĩ opera có sự nghiệp ca hát lâu dài, tất cả họ đều nói rằng họ tập luyện giọng hát của mình mỗi ngày. Những người không làm như thế thì thường trước những buổi trình diễn họ cần có vài ba tuần để luyện tập bởi vì các cơ đã quên thói quen cũ, hoặc không mạnh mẽ và uyển chuyển như trước, cần phải tập luyện chúng lại. Tôi cũng luyện giọng hầu như mỗi ngày.
Hát opera cũng là vấn đề thể chất nữa. Để có thể đứng trên sân khấu mà hát vượt qua dàn nhạc, người ca sĩ phải khỏe mạnh và có hiểu biết về thể chất của mình. Hiểu biết đó giúp họ trụ vững trên sân khấu, dùng cơ thể mình như là một đòn bẩy để đẩy hơi ra khỏi người, tạo ra âm thanh bay lên không tới khán giả.
*****
Patricia Stiles năm nay trên 60 tuổi nhưng vẫn biểu diễn hát mỗi năm. Giọng của bà vẫn mạnh và nhuần nhuyễn. Bà hy vọng sẽ tiếp tục hát và biểu diễn thêm một thời gian dài nữa.

--------
Ghi chú:
(*) Richard Wagner: nhà soạn nhạc người Đức (1813-1883). Ông nổi tiếng với những vở opera và các nhân vật mang đầy kịch tính. Thường chỉ những ca sĩ đã trưởng thành cả về tính cách và giọng hát mới đóng được những vai diễn này.

Viendongdaily.com và tác giả giữ bản quyền bài trên trang này. Xin đừng trích đăng dưới bất cứ hình thức nào.

Viết bình luận đầu tiên

MỚI CẬP NHẬT