California do Đảng Cộng Hòa tạo ra, vậy sao Trump và đảng của ông lại xem nó như kẻ thù?

Ông Ronald Reagan, lúc đó là thống đốc của Califoria, đang nói chuyện với báo chí trong lúc dự Hội Nghị Đảng Cộng Hòa tại Miami Beach, Florida, tháng Támt 1972. (Hulton Archive/ Getty Images)

Tại sao những người Cộng hòa tiến hành chiến tranh chống lại California, kiệt tác lớn nhất của đảng này?

Đó là thắc mắc do được ông Joe Mathews nêu ra, được đăng trên báo USA Today hồi cuối tháng 10 vừa qua. Ý của tác giả Mathews là như sau.
Đối với tất cả những ai chỉ trích California là một pháo đài Dân chủ, sự thật lịch sử hoàn toàn ngược lại: California hiện nay gần như hoàn toàn là một “tác phẩm” từ sự sáng tạo của đảng Cộng hòa. Ngay cả bây giờ, khi đảng Dân chủ nắm giữ vai trò lãnh đạo của nhiều cơ quan, các cấu trúc của chính quyền và chính sách này về căn bản vẫn phát nguồn từ Đảng Cộng hòa.
California và Đảng Cộng hòa được sinh ra cùng một lúc và lớn lên cùng nhau. Cả hai đều mang do công của ông John C. Fremont, một sĩ quan trong quân đội Hoa Kỳ, người vào năm 1846 tuyên bố California là một cộng hòa tách ra khỏi Mexico. Sau đó, ông trở thành nghị sĩ Hoa Kỳ đầu tiên của California, và vào năm 1856, ông là ứng cử viên tổng thống đầu tiên của đảng Cộng Hòa. Cá tính bốc đồng của ông Fremont, kể cả tật thích gây tranh cãi và không chịu phục tùng ai - cũng chính là cá tính của tiểu bang và của đảng của ông tại đây.
Nhưng ảnh hưởng của Fremont còn mờ nhạt so với ông Leland Stanford, vị thống đốc đầu tiên của đảng Cộng Hòa, được bầu vào năm 1861.
Trong những vụ thương lượng kinh doanh mang lại tư lợi, ông Stanford đã nối liền California với phần còn lại của đất nước bằng hệ thống hỏa xa, xây dựng nên trường đại học tư thục vĩ đại nhất. Trong quá trình phát triển tiểu bang, ông Stanford đã thiết lập một khuôn mẫu đột phá, gây rối, và có lúc tham nhũng mà ngày nay được thể hiện bởi ông Mark Zuckerberg với Facebook và Elon Musk với Tesla.
Công bằng mà nói, đảng Cộng Hòa ở California không chỉ gây tham nhũng, nhưng cũng luôn tìm cách đối lại sự việc đó để mang lại sự quân bình cho tiểu bang. Vào đầu thế kỷ 20, những viên chức Cộng Hòa - nhất là vị thống đốc nổi tiếng kiêm nghị sĩ Hiram Johnson - đã ủng hộ quyền bình đẳng cho phụ nữ, quyền bầu cử và thiết lập cách thức bầu dự luật, và quy trình trưng cầu dân ý còn duy trì trong hệ thống chính quyền California ngày nay. Dưới thời Cộng Hòa cấp tiến, chính quyền đã thực thiện các biện pháp bảo tồn môi trường và kiểm soát tình trạng quan liêu của chính phủ bằng cách thiết lại các ủy ban độc lập, chẳng hạn như Ủy Ban Tiện Ích Công Cộng.
Từ năm 1899 đến 1958, California chỉ có một thống đốc Dân Chủ - ông Culbert Olson, người chỉ giữ chức này được một nhiệm kỳ, và làm việc không mấy hiệu quả cho lắm. Vì vậy, ngay cả trong thời Đại Khủng Hoảng và Đệ Nhị Thế Chiến, khi chính sách an sinh xã hội được thành lập trên toàn quốc, California vẫn là nơi không rộng lượng và rộng mở. Khi đảng Cộng Hòa chi tiền, họ dành tiền cho các tổ chức, các định chế.
Thống Đốc Earl Warren, có lẽ là đảng viên Cộng Hòa nổi tiếng nhất mọi thời đại tại California, đã theo đuổi kế hoạch dùng tiền tiết kiệm để mở rộng các trường đại học, xây đường xá và hệ thống dẫn nước. Ông Warren, trong vai trò Thống Đốc và Thẩm Phán Tòa Thượng Thẩm Hoa Kỳ, đã kết hợp chính sách hỗ trợ người dân với sự bảo vệ các cơ quan và công ty quốc phòng, đã xây dựng ngành kỹ nghệ hàng không và không gian tại California, tạo ra nền tảng cho Thung Lũng Điện Toán Silicon.

Di sản chính của Nixon và Reagan

Hai đảng viên Cộng hòa quan trọng nhất trong thế kỷ 20 của Hoa Kỳ là ông Richard Nixon sinh ra ở California và ông Ronald Reagan. Ông Nixon đã làm nên lịch sử bằng cách thành lập Cơ Quan Bảo vệ Môi Trường Liên Bang. Ông Reagan đã thành lập Ủy Ban Tài Nguyên Không Khí Chống Khói Bụi California và hợp pháp hóa việc phá thai khi còn là thống đốc, và khi làm tổng thống thì ông vẫn ảnh hưởng đến nền kinh tế và văn hóa California, qua chính sách tự do thương mại tự do và hỗ trợ di dân.
Các thống đốc Cộng Hòa gần đây cũng để lại dấu ấn của họ. Arnold Schwarzenegger, chẳng hạn, đã thiết lập chính sách đối phó biến đổi khí hậu dựa trên ý tưởng của đảng Cộng Hòa về một hệ thống trao đổi quyền lợi cho các công ty (cap and trade),và chính sách này vẫn là trọng tâm của California ngày nay.
Mặc dù đúng là đảng Dân chủ đã nắm quyền tại Sacramento trong gần một thập niên qua. Nhưng họ vẫn sẵn sàng chấp nhận những lập trường của Đảng Cộng Hòa tại California.
Chẳng hạn trong các vấn đề tài chính, ông Jerry Brown rất ghét chi tiêu tiền còn hơn cả những người tiền nhiệm bảo thủ của ông. Và trong khi Gavin Newsom tuyên bố sẽ biến đổi tiểu bang theo xu hướng tiến bộ, thì đến nay, ông vẫn quản lý tài chính chặt chẽ, chẳng khác một thống đốc Cộng Hòa.
Trước một lịch sử Cộng Hòa và thực tế Cộng Hòa này, Tổng Thống Donald Trump của Đảng Cộng Hòa của ông lại nhìn California như một kẻ thù. Họ gây chiến với tất cả những tính chất Cộng Hòa của California, như chính sách bảo vệ môi trường và sức khỏe, ưu tiên nâng đỡ các kỹ nghệ, đón nhận di dân cho nhu cầu lao động, tự do thương mại, độc lập trong sự quản trị tiểu bang.
Cả hai ông Nixon và Reagan là người chống cộng sản bậc nhất từ California, và giờ đây có lẽ hai ông phải đội mồ khi thấy Tổng Thống Trump tìm kiếm sự giúp đỡ trong cuộc bầu cử qua sự tiếp tay của Trung Cộng và bày tỏ tình cảm với lãnh tụ độc tài cộng sản Bắc Hàn.