Chả cá mối, món ‘tuy nhẹ mà sâu’

(Tom/ Viễn Đông)

(Tom/ Viễn Đông)

(Tom/ Viễn Đông)

Bài TOM

Cá mối, không hiểu vì sao người ta gọi nó là cá mối, bởi hầu hết những con gì có gán cho chữ “mối” cũng đều rất nhỏ, li ti, ví như hến mối thì nhỏ bằng một-phần-tư con hến thường gặp, thậm chí nhỏ hơn vậy nữa, hoặc nấm mối cũng vậy, nó thuộc dòng nhỏ nhất trong các loại nấm ăn được, nhỏ, chấm li ti. Và hầu hết đều sống tập hợp thành bầy đàn như mối.

Không chừng cá mối cũng vậy, chúng sống thành bầy đàn, có khi cả vài chục ngàn con đi cùng nhau, như một đàn mối, hoặc giả dựa vào đặc tính, những món ngon hay gắn với chữ mối, ngay cả con mối, khi người ta làm chả mối sữa (món đặc sản của các hội côn trùng, làm bằng con mối sữa và bột mì, gia vị) cũng là món ngon đặc biệt, nấm mối ngon gấp nhiều lần các loại nấm khác, hến mối cũng vậy. Và, cá mối thì làm món gì cũng ngon, đặc biệt là món chả cá mối.

Ngày xưa, bà tôi hay nói giỡn câu “hôm nay cả nhà ăn chả tiến vua” để chỉ bữa ăn có món chả cá mối. Cũng nhiều lần tôi hỏi bà có phải đây là món chả cá ngày xưa người vùng biển dâng vua hay không thì bà lắc đầu, nói rằng bà không rõ đó có phải là món tiến vua hay không, vì bà chưa có bằng chứng nào xác thực về chuyện này nhưng bà hay nghe ông cố nói với bà như vậy nên bà cũng nói vậy. Mà theo bà đoán thì cũng có thể đây là món chả cá tiến vua, vì trong tất cả các loại chả cá, chả cá mối là món có vị đặc biệt nhất, ngon một cách bình dị và luôn làm cho người ta thấy bữa ăn ý vị, không bị ngấy, nhưng cũng không quá sang trọng và cũng không cho cảm giác xa xỉ.

Nhưng bà cũng nói rằng nếu đây là món tiến vua thì cũng hơi lạ, bởi trong các loại cá, hình như cá mối rẻ nhất và người giàu mua về nấu cho heo ăn, chỉ người nghèo mới ăn, mới dùng nó để chế biến. Lạ ở chỗ đây là món gần như chẳng ai thèm ngó tới và có thể được xem là bị rẻ rúng bậc nhất, lại là món ngon, ngon đến thấm thía, nhớ đời. Lẽ nào do cá mối quá dễ đánh bắt, và cứ thả lưới quét hay đi câu, người ta cũng gặp, người ta xem loài cá này như một thứ mối của biển nên đặt nó tên cá mối? Hoặc giả da cá có những chấm li ti giống như tổ mối? Nhưng có lẽ, do đặc tính cũng nên!

Nhưng nói cá mối là gì cũng được, là tiến vua cũng đúng mà là món rẻ mạt cũng không sai, đặc biệt là nói gì cũng không sao cả, bởi đơn giản, đối với gia đình tôi và nhiều gia đình nghèo khác, cá mối là món ngon, món chứa nhiều dinh dưỡng và món ăn giúp người ta thông minh, đủ đầu óc để nạp thêm cái chữ trong lúc đói rã họng, đủ bình tĩnh để lựa chọn một cái gì đó cho tương lai trong lúc đất nước đen tối… Nói nghe to tiếng nhưng thật vậy!

Bởi hồi xưa, thời kinh tế tập thể, tập trung bao cấp, chỉ có nhà cán bộ mới được ăn thịt mỗi bữa, mà chính xác hơn phải là đảng viên cộng sản mới được ăn thịt, bởi có thẻ đảng thì người ta mới được cơ cấu làm cán bộ nòng cốt, mới có bộ tem phiếu hạng ưu tiên, đủ để tới cửa hàng thực phẩm quốc doanh mà chọn món ngon, còn cán bộ, giáo viên quèn, không có đảng thì loay hoay trong mất lát khoai độn, sắn độn, hạt kê, rau muống… Cả năm ngủ toàn chiêm bao thấy mình được ăn một bữa thịt ngon, no ứ hự… Và một khi dinh dưỡng không đủ thì lấy đâu ra năng lượng mà suy nghĩ hay học hành. Chính những con cá mà giới cán bộ chê, bỏ đi, xếp vào hạng cá dành cho lợn – heo đã cứu rỗi những cái bụng đói của người nghèo như chúng tôi.

Vì không mấy ai quan tâm, vì món dành cho heo nên người nghèo dễ mua. Thường thì mua về, lọc thịt, bỏ xương nấu cho heo, thịt dành làm chả. Tha hồ mà làm, không cần suy nghĩ hay tỉ mẫn mà lọc từng tí thịt như các loại thực phẩm khác, nhiều khi còn tự lười biếng một chút cho chó, mèo, heo nó nhờ.
Cá mối cạo vảy, dùng muỗng canh cạo phần thịt, nếu dùng dao sẽ lôi theo xương, ngược lại dùng muỗng canh lọc thịt rất dễ và chỉ có duy nhất thịt, sau đó cho một ít tiêu bột, vài hạt tiêu sọ, một chút muối, đường và hành, tỏi giã nhuyễn vào chung với phần thịt cá, bỏ vào cối giã nhuyễn một chút cho gia vị và thịt cá mối quyện vào nhau, dẻo thơm, đúng nghĩa dẻo thơm bởi khi giã nhuyễn thành một hợp chất tạm gọi là chả sống thì mùi tanh đặc trưng của cá hoàn toàn biến mất mà thay vào đó là một mùi thơm rất lạ, dịu, đằm và bùi, rất khó tả.
Khi chả đủ nhuyễn thì chỉ việc bắc một chảo dầu, phi chút tỏi cho thơm rồi cho từng miếng nhỏ vào chảo. Chả cá mối nếu bỏ nước mắm vào để xay nhuyễn hoặc giã nhuyễn thì khi chiên bị văng dầu, có hiện tượng nổ lép bép… Bỏ muối sẽ tránh được tình trạng này và chả cũng có vị mặn dễ chịu, mùi thơm không bị hắc bởi pha tạp mùi nước mắm.

Khi dĩa chả cá chiên xong, chỉ cần thêm vài cọng rau hành ngò trang trí, thêm chén nước mắm chanh đường ớt tỏi pha loãng để chấm nữa thì có lẽ, bữa cơm này chắc chắn phải là bữa cơm tiến vua. Bởi nhờ những bữa cơm có cá mối mà thời chúng tôi, cái thời đói hoa mắt bởi không có bất kì tiêu chuẩn nào, nói theo cách của nhân vật con lợn chúa trong Trại Súc Vật của George Orwell là “dân chủ và tự do chỉ dành cho một số người xứng đáng được hưởng nó,” nên chúng tôi chỉ biết đói và thèm, chính những con cá mối là thứ bỏ đi một thuở đã cứu rất nhiều tương lai. Và có lẽ, đây cũng là món tiến vua, và vua ở đây chính là vua tương lai, vua tri thức của một lớp dân nghèo, không kêu thấu trời như chúng tôi!

Xin cầu chúng mọi sự bình an, nước Mỹ vĩ đại mau chóng trở lại với những tháng ngày yên bình, hiền hòa, vững chãi và tự do. Xin cầu chúc quí vị bình an và có bữa cơm ngon miệng!