Cựu lãnh tụ Giang Trạch Dân qua đời, thọ 96 tuổi

Chủ Tịch Tập Cận Bình (bên trái) đang nói chuyện với cựu Chủ Tịch Giang Trạch Dân tại Đại Hội Đảng Cộng Sản thứ 19, Bắc Kinh ngày 24 tháng 10, 2017. (Lintao Zhang/ Getty Images)

THƯỢNG HẢI - Giang Trạch Dân qua đời, thọ 96 tuổi, khi Trung Quốc đang xảy ra ​​sự đàn áp một số cuộc biểu tình nghiêm trọng nhất kể từ Thiên An Môn, với nhiều cuộc biểu tình chống lại các hạn chế của Covid-19. 

Giang Trạch Dân cũng chính là người lên nắm quyền sau cuộc đàn áp người biểu tình ở Thiên An Môn năm 1989, đưa đến sự việc hàng trăm người biểu tình bị giết, hàng ngàn người bị giam tù mà không ai biết rõ con số là bao nhiêu người.

Truyền thông cộng sản Bắc Kinh cho biết ông Dân qua đời ngay sau buổi trưa hôm thứ Tư tại Thượng Hải.

Ông là một trong những nhân vật quan trọng trong lịch sử Trung Quốc trong những thập niên gần đây, ông đã nắm toàn quyền trong thời kỳ Trung Quốc mở cửa trên quy mô rộng lớn và giúp nền kinh tế tăng trưởng mạnh chưa từng thấy.

Tân Hoa xã cho biết ông Giang Trạch Dân lìa đời vào lúc 12g13 trưa ngày 30/11 tại Thượng Hải, do bệnh bạch cầu và suy đa tạng.

Thông tin trên được công bố bởi Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng Cộng Sản Trung Quốc (CPC), Ủy Ban Thường vụ Đại Hội Đại Biểu Nhân Dân Toàn Quốc Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa (PRC), Quốc Vụ Viện Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa, Ủy Ban Toàn Quốc của Hội Nghị Hiệp Thương Chính Trị Nhân Dân Trung Quốc, và Quân Ủy Trung Ương của CPC và Cộng hòa Nhân Dân Trung Hoa.

Trong website của Tân Hoa Xã đã chuyển sang màu xám sau thông tin ông Giang Trạch Dân qua đời.

Hồi tháng 10, cựu lãnh tụ Giang Trạch Dân không xuất hiện tại phiên khai mạc Đại Hội 20 của Đảng Cộng Sản Trung Quốc.

Lần gần nhất Giang Trạch Dân xuất hiện trước công chúng là vào đầu tháng 10, 2019, thời điểm kỷ niệm 70 năm thành lập nước Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa.

Giang lên nắm quyền sau cuộc đàn áp đẫm máu năm 1989 đối với những người biểu tình trong và xung quanh Quảng Trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, khiến Trung Quốc bị quốc tế tẩy chay.

Biến cố Thiên An Môn đã châm ngòi cho một cuộc tranh giành quyền lực gay gắt ở cấp cao nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc giữa phe theo đường lối cứng rắn và phe chủ trương cải cách.

Tình trạng này dẫn đến việc Giang, người ban đầu được coi là một quan chức chậm chạp, được cất nhắc lên chức vụ cao. Ông được chọn làm nhà lãnh đạo thỏa hiệp, với hy vọng sẽ đoàn kết những người theo đường lối cứng rắn và những giới chức có đầu óc tự do hơn.

Giang Trạch Dân là Chủ Tịch Trung Quốc trong một thập niền, từ năm 1993.

Dưới sự lãnh đạo của ông, Trung Quốc trải qua một giai đoạn phát triển kinh tế mạnh mẽ và thực hiện nhiều đổi mới, đồng thời tiếp nhận đặc khu Hong Kong từ Anh và Macao từ Bồ Đào Nha một cách ôn hòa. Cũng trong thời kỳ đó, Trung Quốc cải thiện quan hệ đáng kể với thế giới bên ngoài.

Về tư tưởng, Giang Trạch Dân được biết đến với thuyết "Ba Đại Diện" đã được đưa vào Điều Lệ Đảng và Hiến Pháp.

Ông Giang xuất thân từ tỉnh An Huy còn được biết đến với khả năng nói thạo nhiều ngoại ngữ, gồm tiếng Romania, Nga và Anh. Một sở thích của ông là tiếp khách nước ngoài với những cuộc nói chuyện về văn học và nghệ thuật bằng ngôn ngữ của họ.

Ông còn được nhắc đến với việc dẫn câu nói nổi tiếng của cố Tổng Thống Mỹ Abraham Lincoln, công khai sở thích xem phim Hollywood và hay hát những bài của Tây Phương như “Love Me Tender”.

Những sở thích khác biệt này khiến một số người đánh giá thấp ông, nhưng sau 13 năm làm Tổng Bí Thư Đảng, ông được đánh giá là một chính trị gia tài giỏi.

Năng lực quản lý giai đoạn chuyển đổi của nền kinh tế Trung Quốc bắt đầu từ thời ông Đặng Tiểu Bình là một trong những thành công lớn nhất của ông Giang. Ông cũng giữ được ảnh hưởng chính trị lâu dài sau khi về hưu, có tiếng nói lớn đằng sau việc lựa chọn nhà lãnh đạo hiện nay của Trung Cộng là Chủ Tịch Tập Cận Bình. Trong cuộc gặp cựu Ngoại Trưởng Mỹ Henry Kissinger tháng 7, 2013, ông Giang khen ông Tập là một nhà lãnh đạo “mạnh mẽ.”

Những năm đầu tiên trong nhiệm kỳ, ông Giang gặp phải nhiều khó khăn. Ban đầu, ông tìm cách xoa dịu những người bảo thủ, phản đối việc Trung Cộng tiến đến kinh tế thị trường. Nhưng cuối cùng, ông thúc đẩy thành công việc mở cửa nền kinh tế với thế giới bên ngoài.

Trong thời gian lãnh đạo của ông Giang, Trung Quốc vươn lên trở thành trung tâm sản xuất của thế giới, một đối thủ kinh tế trỗi dậy để cạnh tranh với thế giới phát triển.

Quan hệ giữa Trung Quốc với Mỹ trong thời gian ông lãnh đạo vẫn gập ghềnh, nhất là lúc đầu. Tuy nhiên, ông được đánh giá là người thực tế. Khác với những người tiền nhiệm, ông Giang tin rằng Trung Quốc không thể thịnh vượng lâu dài với tư cách là đối thủ của Mỹ.

“Ông ấy luôn coi trọng quan hệ với Mỹ, và tôi nghĩ ông ấy đã chấp nhận một số rủi ro để thúc đẩy quan hệ này. Nhưng ông ấy biết bật công tắc chống Mỹ khi cần phải thế,” Christopher Johnson, nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung Tâm Phân Tích Trung Quốc tại Viện Chính Sách Xã Hội Á Châu, đánh giá.

Khi bom của Mỹ rơi trúng Tòa Đại Sứ Trung Cộng ở Belgrade năm 1999, khiến ba nhà báo Trung Quốc thiệt mạng, ông Giang gạt bỏ giải thích của chính quyền Bill Clinton rằng vụ đó là sự vô tình.

Trong vụ đối đầu năm 2001, ông yêu cầu Mỹ phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về vụ chiến đấu cơ Trung Cộng và máy bay do thám của Mỹ đâm nhau giữa không trung, khiến phi công Trung Quốc thiệt mạng và máy bay Mỹ phải hạ cánh khẩn xuống đảo Hải Nam.

Nhưng không phải ngẫu nhiên mà Trung Quốc đẩy mạnh nỗ lực hội nhập toàn cầu khi ông Giang đang tại nhiệm. Trung Quốc gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO) năm 2001, sau nhiều năm đàm phán khó khăn, chủ yếu nhờ Mỹ. Ông cũng hiện đại hóa phong trào Cộng Sản bắt nguồn từ giai cấp công nhân và nông dân thành phong trào thu hút cả trí thức và tầng lớp doanh nhân mới nổi.

Trong thời kỳ nắm quyền của Giang Trạch Dân, Trung Cộng bị chỉ trích chà đạp nhân quyền tại Tân Cương, đối xử tàn ác với Pháp Luân Công, và với bất cứ ai dám lên tiếng khác ý kiến với nhà nước Bắc Kinh.