Mùa nghỉ ngơi và khám phá lúc vào hè

Bài NGỌC DIỄM

Xoay quanh mấy cuộc thăm viếng thú vị nhờ có ông bạn thân Hoa Kỳ ghé nhà bạn cũ mà chúng tôi có dịp tới lui nhìn ra những “kỳ quan” không tên. Có cái quá quen thuộc, có cái chưa hề thấy hay có thấy cũng đã... quên tuốt vì khi không hề chú ý đến. Trước tiên, chúng tôi đã cùng nhau đến viếng nhà kính trồng cây thuộc Viện Bảo Tồn cây cối, thảo mộc đủ loại của Pháp và thế giới trong tầm tay điều hành nơi đây (tất cả ảnh chụp là của người viết bài) .

Vừa bước vào là một phòng ảnh hoa lan tuyệt đẹp xuất hiện bên phải cửa vào. Khó khăn lắm, tôi đành chọn một làm hoa hậu dù cũng rất yêu thích các kiều nữ khác xinh đẹp không kém; chọn một trên 16. Có thể đây là một chọn lựa chủ quan, nhưng phải lấy quyết định cho nhanh vì chỉ mới bắt đầu mà thôi!

Hoa hậu có dòng dõi quý tộc Lan là Brassavola cucullata, tên khoa học. Brassavola bao gồm 22 loại lan khác nhau, tên gọi để kỷ niệm vị bác sĩ cũng là nhà khoa học vạn vật gốc Ý, Antonio M. thế kỷ thứ 16. Dĩ nhiên, hoa chỉ ngự trị trên tường không trồng trong nhà kính.

Ảnh chụp loại lan đặc sắc họ Brassovola với 6 cánh tỏa dài thanh mãnh tại chỗ. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Thứ lan này sống trên thân cây lớn khác dòng giống hay có thể mọc trên đá, thuộc vùng đất Trung Mỹ, hương thơm, cần nhiều ánh sáng và nhiệt độ nóng ấm. Trên mạng bán 20 đồng Tây 1 đơn vị. Hoa tươi đẹp khá lâu cả tuần lễ suốt hè chứ không rụng liền. Điểm lạ của lan này là thân lá giống cây bút chì chỉ mang một chiếc lá duy nhất không có cuống (feuille apicale subterete).
Trong nhà kính tôi chụp được ảnh của nhiều loại lan thường thấy trông rất đẹp nhưng không quá mức quý hiếm. Căn phòng nhỏ treo đầy hoa lủng lẳng với rễ cây buông xõa thật vui mắt và làm phấn khởi lòng người đến thăm.

Một góc phòng đầy lan tươi mát thu hút mắt nhìn du khách. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Qua khỏi phòng lan, chúng tôi vào phòng cây nhiệt đới và tôi phải lên tiếng xuýt xoa tấm tắc vì nhìn thấy hồ sen lá khổng lồ và những đoá hoa xanh da trời tuyệt đẹp phô nhụy vàng. Té ra đến gần nhìn kỹ thì không phải hoa dòng sen mà là loại hoa súng khổng lồ của đất Amazonie xanh tươi quanh năm suốt tháng! Thế là lầm lẫn thông thường dễ mắc phải vì thấy lá hoa súng xanh dương lớn như chiếc thúng có vành cao trẻ con ngồi vào lòng nó không chìm ta cứ ngỡ là sen.

(Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Hoa súng khổng lồ có màu cánh và màu nhụy giống nhau xanh tím pha trộn khó tả. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Những chiếc lá hoa súng khổng lồ Amazonie, tên khoa học Victoria cruziana. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Quả thật loại hoa súng này là loài vương giả hơn hẳn các thứ bình thường khác với lá rộng lớn bình thường nằm sát mặt nước nhưng không có vành to lớn từ 4 đến 6 phân vươn cao lên trời. Hoa lại có thể tươi đẹp hơn với sắc trắng tinh, vàng, hồng, đỏ rực. Trang nhà của website Bách Khoa Toàn Thư thế giới có trích dẫn hình ảnh của lá hoa súng khổng lồ Amazonie thuộc về nhà kính tôi đến thăm hôm nay (Parc Botanique du Montet, Nancy, France).

Ngọc Diễm và thân nhân cùng ông bạn Hoa Kỳ.

Rừng Amazonie bao gồm 9 nước ở Châu Mỹ La Tinh, trong đó nước được hưởng nhiều diện tích xanh tươi nhất là xứ Ba Tây Brésil. Ngoài Victoria cruziana – 4 thước đường kính- còn có Victoria amazonica tương tự. Chúng nó, đúng ra là loại hoa súng giả khổng lồ, amazonica lớn hơn cả cruziana với thuyền thúng lá đường kính 6 thước tây nặng đến 70 ký lô! Thuộc loại cây mọc dưới nước, đáy nước phải sâu từ 60 phân tây trở lên mới được. Điều kiện chăm sóc khó khăn vì lượng nước cần rất lớn, nhiệt độ cũng cao thêm với mặt trời hiện diện đều đặn.

Ở nước Pháp chỉ có một ít đất vùng phía Bắc và phía Nam hội đủ điều kiện thiên nhiên trồng trọt bên ngoài. Trong nhà kính Montet, diện tích tối thiểu của ao súng là 20 mét vuông cho mấy gốc hoa súng với chưa tới 10 bông hoa nở rộ đúng mùa hè từ tháng 7 đến tháng 8 mà thôi. Một tên khác của hoa súng này là Santa Cruz.

Nguồn gốc Victoria là do nhà thực vật học gốc Đức Haenke khám phá năm 1801 và ông vinh danh nữ hoàng Anh cho loại hoa súng hương sắc tế nhị này thường dành cho hoàng cung vì điều kiện chăm sóc trồng trọt khó khăn đối với thường dân. Những hạt cây hoa súng Victoria đầu tiên mọc mầm lên trong điện vương quốc Luân Đôn, không có cách nào khác ngoài hạt giống thu lượm sau mùa hoa tàn tháng 8 để nhân giống chúng nó. Hạt ăn được nhưng lá thì không và cây chỉ sợ lạnh mà thôi chứ côn trùng hay bệnh thảo mộc không làm nó tổn thương gì cả. Loại hoa súng lai nhân tạo Longwood không đáng chú ý bằng 2 thứ trên đây.
Cũng trong hồ hoa súng, tôi bồi hồi nhìn thấy lục bình và 2 đóa hoa tím ít ỏi nở trên thân cây. Cả một trời nhung nhớ và kỷ niệm quê ngoại bên nhà sống dậy trong giây phút hiện tại chìm lẫn với quá khứ hàng chục năm. Đó là những chuyến phà qua sông Mỹ Tho với lục bình trôi dập dềnh trên sông nước. Không muốn để ý cũng phải thấy vì chúng nó là thứ cây xanh duy nhất lờ lửng theo làn nước khuấy động rập rình bởi động cơ phà gây ra. Ôi chao, lục bình nuôi trồng trong nhà kính mọc xanh tốt cao lớn hoa tím nhạt khiêm tốn đứng đây nhìn tôi trực diện!

Hoa lục bình dễ nhận ra nhờ cánh lớn nhất có đốm xanh lam điểm chấm vàng. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Lục bình xanh tốt trong nhà kính Montet, tên khoa học là Pontederia cordata, gốc gác Bắc Mỹ. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Người Pháp gọi lục bình là Jacinthe deau, hoa chuông nước và lá có hình tim. Họ mua về làm cây xanh trang hoàng cho bể nước trong vườn nhà mùa hè. Nhà bác học Linné gốc Thuỵ Điển của thế kỷ thứ 18 đặt ra 2 tên liền nhau cho thực vật đã dùng tên Pontedera, giám đốc và giáo sư viện bách thảo lúc đó, đặt cho lục bình. Giai thoại kể lại chính ông này là người không đồng ý với bác học Linné trong cách đặt hai tên như thế cho thực vật!

Lục bình du nhập vào Việt Nam kể từ năm 1905, và có giá trị kinh tế như dùng làm thức ăn cho người và cho gia súc. Không ngờ qua thế kỷ 21, nó lại góp phần lớn vào sự trừ khử nạn ô nhiễm môi trường khi hấp thụ và phân hủy kim loại độc như thủy ngân, chì .

Tôi nhìn thấy cây lúa đã trở thành lạ lẫm vì quen nhìn thấy ruộng lúa mì thẳng cánh quạ bay! Thật vậy, nơi đất Tây chỉ thấy quạ đen đáp xuống bắt trùn ăn sau khi ruộng lúa mì vừa được thu hoạch xong. Trong tủ kính kề bên có chưng bày món bánh tráng Việt Nam làm từ nhánh lúa chín gặt làm ra gạo xay nhuyển thành bột.

Lên đến nhà kính nóng nhất nơi đây là khu rừng nhiệt đới trong đó có quả xanh tròn như đồng tiền còn được gọi là silver dollar plant, tên khoa học Xerosicyos danguyi. Nó được trồng nhiều tại xứ Madagascar, thuộc loại nhà Bầu Bí trái ăn được.

Cây Đô La Bạc, quả tròn trĩnh xanh tốt mọc thành đôi. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Tầng chót của nhà kính Montet chứa một thứ quả gai góc khi chúng ta viếng thăm sa mạc tiểu bang California của Mỹ là thấy nó. Quả đầy gai nhọn và tự che chở vô cùng hiệu quả. Tên nó là Echinocactus grusonii, vì gai quá đẹp bọc khắp châu thân như hình nhánh sao. Tên bình dân là chiếc gối của bà mẹ kế, nghe thấm thía làm sao! Quanh nó là nhiều thứ cây cùng chung đặc điểm là trữ nước trong nhánh lá trở thành mập mạp tròn trịa, như cây Aloe Vera lô hội dùng trong thương mại thẫm mỹ cho phụ nữ.

Xương rồng thuộc vùng nóng khô của Châu Mỹ nhiệt đới. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Tôi cũng có dịp thấy mấy cây xương rồng gầy nhom đầy gai tiêu biểu cho vùng sa mạc nắng nóng kinh khiếp mọc chơ vơ chỉa mấy nhánh in hình trên nền trời xanh biếc. Mấy đóa hoa vàng nở bung dịu dàng làm khung cảnh tiêu điều trơ trọi thiếu lá xanh trên đầu cành cây gầy làm khung cảnh bớt phần khô khan độc địa.

Hoa vàng xương rồng làm dịu mát sự khô cằn nơi tầng chót nhà kính Montet. (Ngọc Diễm/ Viễn Đông)

Ra về, chúng tôi còn có dịp chót tạt qua vườn ngoài cho phép hái và nếm lá “menthe” gần 10 loại khác nhau khi ăn chả giò phải có nó, rau bạc hà với mùi thơm tiêu biểu dùng trong kỹ nghệ làm thuốc dầu cù là trị nhức đầu đau lưng. Trong quầy văn phòng lại có bán thêm những sản phẩm nông nghiệp như hạt hoa giống quý hiếm không có trong siêu thị. Kế bên văn phòng và mini-shop có một rạp nhỏ với màn ảnh lớn dành cho các cuộc hội thảo về thế giới thảo mộc tổ chức thường xuyên cho dân chúng yêu chuộng cây cảnh. (nd)