Obama và Tập cận Bình có bàn thảo nhưng không đạt một thỏa thuận nào về Biển Đông

HOA THỊNH ĐỐN - Tổng Thống Barack Obama tiếp đón Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Tòa Bạch Ốc hôm thứ Sáu. Ông Obama miêu tả dịp hội kiến này là “những cuộc đàm luận thẳng thắn” về nhiều đề tài gây tranh cãi, từ an ninh mạng điện toán cho tới nhân quyền và những cuộc tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.

Tập Cận Bình nói rằng các cuộc nói chuyện đều “có tính cách xây dựng và hữu ích.” Ông cũng cho biết Trung Quốc rất muốn tham gia vào “quan hệ hợp tác hai bên đều có lợi” với Hoa Kỳ.
Sau đây là các vấn đề mà hai nhà lãnh đạo nói là họ đã đồng ý, nhưng thật ra còn mơ hồ vì họ còn bất đồng ý kiến về chi tiết.

An ninh mạng điện toán

Vấn đề: Mỹ tức giận vì tin tặc Trung Quốc đột nhập tấn công máy điện toán của các công ty. Đây là điểm tranh cãi chính trong cuộc họp.

Đồng ý: Mơ hồ. Một loạt rộng lớn gồm những nguyên tắc chống những vụ tin tặc. Trong số đó, có một cam kết không đánh cắp tài sản trí tuệ của các công ty hoặc các bí mật thương mại, với chủ đích tạo ra một lợi thế cạnh tranh. Obama và Tập Cận Bình nói rằng họ sẽ phối hợp chặt chẽ hơn trong những cuộc điều tra tội phạm trên mạng, kể cả bằng cách thiết lập một đường dây nóng giữa các giới chức ở cả hai nước.

Bất đồng: Obama nói rằng vẫn còn phải xem Trung Quốc có giữ lời hứa của họ hay không. Ông đã đưa ra viễn tượng những biện pháp trừng phạt những cá nhân hoặc những tổ chức nào chịu trách nhiệm về những vụ tin tặc thương mại. Cả hai nhà lãnh đạo đều không công khai đề cập tới những vụ đột nhập vào Cơ Quan Quản Trị Nhân Sự. Các giới chức Mỹ nói rằng trong những vụ đó, các tin tặc do chính phủ Trung Quốc chỉ đạo đã đánh cắp dữ liệu về khoảng 22 triệu công chức liên bang làm việc hiện nay và trước đây. Chính phủ Mỹ phân biệt việc đột nhập để thu thập thông tin tình báo và các mục đích gián điệp truyền thống, với những vụ tấn công chống lại các công ty.
Tổng Thống Obama nói, “Câu hỏi được đặt ra hiện nay là những lới nói ấy có được nối tiếp bằng các hành động hay không? Và chúng tôi sẽ xem xét một cách cẩn thận để đưa ra một bản đánh giá về chuyện có đạt được tiến bộ hay không trong lãnh vực này.”

Khí hậu thay đổi

Vấn đề: Mỹ và Trung Quốc đều mong muốn nhấn mạnh sự hợp tác hiếm hoi trong nỗ lực đối phó trước những mối đe dọa của tình trạng toàn cầu bị nóng lên.

Đồng ý: Khá nhiều. Tập Cận Bình đã loan báo những sáng kiến mới nhằm kiểm soát ô nhiễm. Những sáng kiến này sẽ đưa khí thế vào đằng sau một hiệp ước khí hậu quốc tế sẽ được thương lượng, trong hội nghị của Liên Hiệp Quốc vào cuối năm nay ở Paris. Trung Quốc sẽ bắt đầu một hệ thống hạn chế để trao đổi (cap-and-trade) trên toàn quốc, để hạn chế lượng khí thải carbon của một số ngành công nghiệp lớn nhất của nước này. Trung Quốc cũng hứa dành ra 20 tỷ nhân dân tệ ($3.1 tỷ Mỹ Kim), để giúp các nước đang phát triển từ bỏ các loại nhiên liệu hóa thạch. Trung Quốc cũng đã đồng ý hạn chế việc công khai tài trợ cho những hạ tầng kiến trúc gây mức ô nhiễm cao. Cả hai nước cho biết họ sẽ ban hành các tiêu chuẩn mới về hiệu suất nhiên liệu cho những loại xe hạng nặng, vào năm 2019.
Obama nói, “Khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, giới tiêu thụ năng lượng, và những nơi thải khí carbon, đến với nhau như thế này, thì không có lý do nào cho các nước khác, dù đã phát triển cao hay đang phát triển, để không làm như vậy.”

Bất đồng ý kiến: Không có gì là công khai, mặc dù Trung Quốc vẫn sản xuất khoảng 64 phần trăm trong tổng số năng lượng của họ từ than đá, và những lượng khí thải carbon của nước này được dự kiến sẽ tiếp tục tăng lên, trong những năm sắp tới theo trước khi giảm bớt.

Biển Đông của Việt Nam

Vấn đề: Việc Trung Quốc tuyên bố chủ quyền lãnh thổ trên các đảo ở Biển Đông, được cho là giàu tài nguyên, đã thu hút sự giận dữ của các nước láng giềng. Trong số đó có Phi Luật Tân, một đồng minh của Hoa Kỳ, và có cả Việt Nam. Trung Quốc đã xây dựng hạ tầng kiến trúc và quân sự khác, trên một số hòn đảo đang bị tranh chấp.

Đồng ý: Hầu như không có. Tập Cận Bình cam kết sẽ cho phép tự do hàng hải trong vùng biển này. Ông nói rằng Trung Quốc “không có ý định theo đuổi việc quân sự hóa” khu vực này.
Bất đồng ý kiến: Sự khác biệt vẫn còn rộng lớn. Tập Cận Bình nhắc lại lời tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, nói rằng những hòn đảo này đã thuộc về nước ông trong nhiều thế kỷ. Obama kêu gọi Trung Quốc ngừng việc khai hoang đất đai và những cuộc tập trận trong khu vực ấy, nói rằng các hoạt động như thế đều gây ra căng thẳng.

Kinh tế

Vấn đề: Mỹ muốn Trung Quốc chủ động tích cực hơn trong việc tiến tới một nền kinh tế dựa trên thị trường nhiều hơn. Trung Quốc muốn Hoa Kỳ ủng hộ rõ ràng cho việc Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF) công nhận đồng tiền nhân dân tệ là một thứ tiền tệ dự trữ.

Đồng ý: Hoa Kỳ cho biết sẽ hỗ trợ việc chỉ định nhân dân tệ là một thứ tiền tệ dự trữ, miễn là Trung Quốc đáp ứng được những yêu cầu của IMF, và nếu Trung Quốc làm thêm được những cuộc “cải cách thị trường tài chánh và vốn.” Tập Cận Bình cam kết sẽ đạt tiến bộ hơn nữa, để giải quyết những mối quan ngại của Mỹ và quốc tế về hoạt động kinh tế của Trung Quốc. Ông nói, “Việc cải cách và mở cửa của Trung Quốc sẽ không dừng lại.”

Bất đồng ý kiến: Việc Obama ủng hộ cho nhân dân tệ trở thành một đồng tiền dự trữ là đi kèm với những điều kiện mà Trung Quốc có thể không sẵn sàng đáp ứng. Và Tập Cận Bình đã không hứa hẹn những điều cụ thể, để giảm bớt sự can thiệp của chính phủ vào trong nền kinh tế của nước ông.

Nhân quyền

Vấn đề: Mỹ có những mối quan ngại từ lâu về chuyện Trung Quốc vi phạm các quyền tự do căn bản của các công dân, các lý giả và các tổ chức phi chính phủ.

Đồng ý: Rất ít. Tập Cận Bình đã không thừa nhận chuyện chính phủ của ông vi phạm nhân quyền. Obama cho biết họ sẽ “tiếp tục tham khảo ý kiến” về đề tài này.

Bất đồng ý kiến: Rất nhiều. Không có những lới loan báo quan trọng nào về những vấn đề như kiểm duyệt Internet, tự do tôn giáo, hoặc đới xử với các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc. Người ta có thể được nghe tiến hô vang của những người biểu tình tụ tập trước Tòa Bạch Ốc trong Rose Garden, giữa lúc hai nhà lãnh đạo đang nói chuyện.

Quan hệ giữa hai nước lớn

Vấn đề: Tập Cận Bình tìm cách đề cao Trung Quốc như là một quốc gia có tầm vóc địa lý chính trị tương đương với Hoa Kỳ. Ông liên tục sử dụng thuật ngữ “mối quan hệ nước lớn,” để mô tả sự tương tác. Các câu hỏi từ hai thành viên của các phương tiện truyền thông Trung Quốc. tại cuộc họp báo của Tòa Bạch Ốc, đều tập trung vào chuyện Hoa Kỳ coi sự vươn lên của Trung Quốc như thế nào, và có thể đã được thiết lập hoặc dự đoán bởi chính phủ Trung Quốc như thế nào: Tập Cận Bình đã đọc một trong những lời trả lời của ông theo nguyên văn từ một cuốn sách nhỏ trên bục của ông.

Đồng ý: Obama ca ngợi Trung Quốc là một “cường quốc,” và lặp lại những lời tuyên bố trước đây nói rằng Hoa Kỳ hoan nghênh sự trỗi dậy của Trung Quốc như là “một thành phần có trách nhiệm trong các vấn đề toàn cầu.”

Bất đồng ý kiến: Obama đã không sử dụng lối nói “mối quan hệ nước lớn” của Tập Cận Bình. Ông cảnh báo Trung Quốc rằng sức mạnh lớn hơn thì phải có trách nhiệm nhiều hơn, trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về việc ứng xử.
Ông Obama nói, “Một phần của thỏa thuận về việc có mặt trên sân khấu thế giới là khi bạn là một nước lớn thì bạn đã phải làm nhiều việc hơn. Mái tóc bạc của tôi làm chứng minh cho điều đó.”