Phim ngắn về thuyền nhân VN nói lên tinh thần bao dung của người Canada

Cô Judy Trịnh ((Stu Mills/ CBC)

TORONTO - Nhóm sản xuất Heritage Minute (Phút Di Sản) đã thực hiện phim tài liệu mới nhất về một gia đình họ Trịnh, dựng lại câu chuyện của các thuyền nhân Việt Nam từng được người Canada bảo trợ, để nói về một nét trong nền văn hóa đa dạng của Canada, đồng thời nhắc nhở cho mọi người cùng biết về giai đoạn tương tự hiện nay, khi mà đất nước rộng lớn ở Bắc Mỹ này lại một lần nữa sẵn sàng mở rộng vòng tay để đón người tị nạn từ Trung Đông.

Vào năm ngoái cô Judy Trịnh, một ký giả tự do, đã viết bài nói về gia đình cô và tình trạng hiện nay của người tị nạn Syria, sau khi cô thấy hình ảnh một em bé từ Syria bị chết trên đường vượt biển đến Âu Châu. Qua bài viết đó, nhóm Heritage Minute đã liên lạc với cô và dựng lại câu chuyện vượt biển của cha mẹ cô và cuối cùng được định cư tại Bắc Mỹ.

Ông bà Sam và Rebecca Trịnh kể lại rằng vào năm 1979, sau ngày Sài Gòn bị sụp đổ, họ không còn một lựa chọn nào khác. Ông Sam là lính Việt Nam Cộng Hòa, bị chế độ cộng sản ép buộc phải vào trại tù cải tạo mà thực chất là lao động hay bị tra tấn cho đến chết, hoặc trở về với bệnh tật sau nhiều năm bị khổ sai.
Bà Rebecca Trịnh kể, “Chúng tôi phải ra đi. Chúng tôi không có tự do. Họ ép buộc chúng tôi phải rời quê hương.”


Bà Rebecca Trịnh và ông Sam cùng hai con là Helen và Judy chụp năm 1978, ba tháng trước khi họ bước lên thuyền để thoát khỏi Việt Nam. (Trinh Family/ CBC)

Câu chuyện của ông bà Sam và Rebecca Trịnh đã được cô Judy thuật lại qua bài viết gây cảm động cho nhiều người Canada, và cũng từ đó họ thương cảm trường hợp của những người tị nạn từ đất nước chiến tranh Syria ngày nay.

Phim khởi chiếu bởi Historica Canada vào ngày thứ Ba, 20 tháng Sáu, 2017. Phim nhắc tới sự việc Canada, hay xứ Gia Nã Đại “đất lạnh tình nồng” mà không biết bao người tị nạn Việt Nam từng nói với nhau thời ấy, đã đón nhận hơn 100,000 người tị nạn, thoát khỏi đất nước bị chiến tranh tàn phá trong thập niên 1970.
Đặc biệt phim này được tạo dựng với sự trợ giúp của các chuyên gia trong ngành nghiên cứu khoa học thần kinh, và các diễn viên chính là thuyền nhân hoặc con cháu của họ. Phim có đoạn kể lại sự việc một gia đình phải nhảy ra khỏi một chiếc ghe đang chìm, và sau thời gian được cứu lên bờ và sống trong trại tị nạn, họ được bắt đầu một cuộc sống mới ở Montreal.
Ông Anthony Wilson-Smith, chủ tịch của Historica Canada, nói rằng đoạn phim ấy đúc kết một giai đoạn và một dự án giúp định hình Canada.

Ông nói rằng đất nước này là một nơi đa dạng hơn so với trước đây, khi Canada mừng lễ kỷ niệm 100 năm thành lập vào năm 1967. Ông nói thêm rằng phim Heritage Minute thừa nhận mức đa dạng gia tăng, khi sắp đến ngày mừng sinh nhật lần thứ 150 của Canada.

Ông nói rằng đoạn video ấy cũng là một lời nhắc nhở về giá trị của việc chào đón những người tị nạn, tại một thời điểm khi những người phải tìm nơi lánh nạn trước tình trạng bạo động ở Syria quay sang Canada để xin sự giúp đỡ.

Ông nói rằng sự xuất hiện của các thuyền nhân Việt Nam đã diễn ra trong bối cảnh văn hóa khác, và cho thấy cách đối xử của Canada qua việc hoan nghênh những di dân mới đến.

Trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại, ông Wilson-Smith nói, “Hồi đó chúng tôi là một quốc gia khác, chúng tôi ít đa dạng hơn so với hiện nay. “Đó là điều thật đáng chú ý, vì bối cảnh thời đại, vì người ta tỏ thái độ hoan nghênh. Rồi quả là một lợi thế khi hóa ra nào tất cả họ đều được đón nhận.”

Lịch sử chào đón di dân của Canada đã trải rộng trên hầu hết thời gian Canada hiện hữu với tư cách là một quốc gia. Nhưng mối liên kết đặc biệt với những người tị nạn đã bắt đầu cách gần mười năm sau khi kết thúc các buổi lễ kỷ niệm trăm năm.

Chính phủ liên bang đã đưa ra một Đạo Luật Di Trú mới trong năm 1976, lần đầu tiên công nhận những người tị nạn là một tầng lớp đặc biệt của những di dân. Luật ấy tạo ra một hệ thống xác định những người tị nạn, được cung cấp cho việc tiếp nhận, dựa trên những lý do nhân đạo, những lớp người được chỉ định, và cho phép tư nhân bảo trợ những người tị nạn.

Vào giữa năm 1979, nhiều thuyền nhân thoát khỏi Việt Nam, khi nước này rơi vào sự cai trị của chế độ cộng sản. Tình cảnh của họ đã trở thành một cuộc khủng hoảng xô đẩy hàng trăm ngàn người ra khỏi quê hương của họ. Nhiều người phải trốn thoát trên những chiếc thuyền đánh cá mong manh, không đủ sức để ra đại dương. Họ cũng là những con mồi cho cả hải tặc trong Vịnh Thái Lan lẫn sóng gió bão táp.

Trong tháng Sáu năm 1979, chính phủ Canada loan báo rằng 50,000 người tị nạn sẽ được tái định cư vào cuối năm 1980. Historica cho biết hàng ngàn người khác đã đến Canada một cách an toàn hơn, nhờ một nỗ lực bảo trợ tư nhân thành công, được gọi là Project Lifeline.

Phim Heritage Minute kể câu chuyện về một gia đình điển hình là ông bà họ Trịnh, và mô tả cảnh khủng khiếp khi họ nhảy ra khỏi một chiếc thuyền đang chìm xuống đại dương.

Đoạn phim dò theo tiến trình của họ thông qua một trại tị nạn ở Mã Lai. Nơi đó gia đình tỏ ra lo lắng, khi họ bị thẩm vấn bởi một viên chức phụ trách cấp visa. Sau khi xem xét những câu trả lời của họ, viên chức ấy tạm ngưng trước khi tuyên bố “chào mừng đến Canada,” và mở đường cho họ tới Montreal. Ở đó phim diễn lại cảnh một bé gái mới (Judy Trịnh) được một bạn mới cùng trang lứa tặng cho một cuốn Canadiana, một loại sách về văn hóa của người Canada.

Theo ông Wilson-Smith cho biết, Historica cũng nhờ khoa học khi tạo ra đoạn phim Heritage Minute mới nhất. Đây sẽ là một trong hai chủ đề thăm dò về di dân trong năm 2017.

Brainsights là một công ty phân tích cách thức bộ não đáp ứng những hình thức truyền thông khác nhau. Công ty đã chiếu hai phiên bản của đoạn video ấy cho hơn 600 người xem trong mấy tháng.
Công ty ghi nhận và nghiên cứu những đợt sóng não của những người xem phim, ở những khoảng cách thời gian hai phần ngàn giây, khi họ xem phim. Brainsights đã có thể phát triển những biện pháp định lượng về mức độ hữu hiệu của những cảnh tượng thu hút sự chú ý của một người và tạo thành một mối liên kết cảm xúc.
Ông Kevin Keane, người đồng sáng lập Brainsights, nói rằng những biến cố hiện tại đã thúc đẩy ông hăng hái hợp tác với Historica, và bảo đảm rằng thông điệp của đoạn video ấy được truyền đạt càng hữu hiệu càng tốt.