Ra mắt Từ Điển Tây Ban Nha-Việt Nam

Tiến Sĩ Trần Chấn Trí ký tặng sách tại buổi ra mắt sách. (Băng Huyền/ Viễn Đông)

Bài BĂNG HUYỀN

Tình yêu ngôn ngữ của Tiến Sĩ Trần Chấn Trí

Với nhiều người Việt thường theo dõi những sinh hoạt do Ban Đại Diện các Trung Tâm Việt Ngữ Nam California tổ chức, thì Tiến Sĩ Trần Chấn Trí là một tên tuổi rất quen thuộc. Đặc biệt với các khóa sinh theo học khóa Huấn Luyện và Tu Nghiệp Sư Phạm do Ban Đại Diện tổ chức vào dịp hè hằng năm thì thầy Trí không chỉ là một giảng viên rất thân quen mà còn là một trong những người tham gia công việc biên soạn bộ sách giáo khoa Việt ngữ (từ cấp mẫu giáo lên đến cấp 8) của Ban Đại Diện, được phần lớn các Trung Tâm Việt ngữ tại Nam California và nhiều nơi khác sử dụng để dạy tiếng Việt cho các em mỗi cuối tuần.

Tiến Sĩ Trần Chấn Trí tốt nghiệp cử nhân về Ngôn Ngữ Học Tây Ban Nha tại UC Irvine, bằng cao học và bằng tiến sĩ của thầy Trí là về Ngôn Ngữ Học các thứ tiếng gốc La-tinh tại đại học UC Los Angeles, và có hơn 20 năm kinh nghiệm giảng dạy tiếng Tây Ban Nha, tiếng Pháp, tiếng Việt và ngôn ngữ học các thứ tiếng gốc La Tinh tại một số trường đại học tại Nam California. Tại đại học UCI Tiến Sĩ Trần Chấn Trí là giảng viên toàn thời gian của khoa Ngôn Ngữ Nhân Văn, thường dạy môn tiếng Việt khoảng 20 năm qua, nhưng thỉnh thoảng có lớp tiếng Tây Ban Nha thì thầy vẫn dạy. Vào năm 2013 thầy dạy hai lớp ngôn ngữ học Tây Ban Nha (Syntax and Spanish in the U.S.) vào mùa Đông và Xuân, còn năm 2014 thầy dạy lớp ngôn ngữ học Tây Ban Nha nhập môn vào mùa Hè. Ngoài ra hiện nay thầy Trí còn dạy tiếng Tây Ban Nha ở hai trường Fullerton college và Chapman University.

Ngoài việc biên soạn sách giáo khoa tiếng Việt được dạy trong một số trường đại học ở Nam California (đồng tác giả với Tiến Sĩ Trần Minh Tâm của quyển “Chào Bạn! An Introduction to Vietnamese và quyển Ngôn Ngữ và Văn Hoá - A Course in Intermediate Vietnamese.”).

Tiến Sĩ Trí còn biên soạn bộ sách “Tiếng Tây Ban Nha Đàm Thoại Cho Người Việt” (dày 220 trang, có kèm theo CD thực hành) và “Portal To Spanish – Learn Spanish The Natural Way” (sách dày 414 trang, dành riêng cho những người nói hay đang học tiếng Anh) in trắng đen với nhiều minh họa, giải thích bằng tiếng Anh dành cho người vừa học tiếng Tây Ban Nha, vừa ôn lại Anh ngữ. Nội dung gồm đối thoại, văn phạm, bài tập thực hành, tập đọc và tục ngữ Tây Ban Nha.

Ra mắt từ điển

Tiếng Tây Ban Nha là một ngôn ngữ rất phổ biến trên toàn cầu, được sử dụng tại hầu hết các quốc gia ở Nam và Trung Mỹ, Bắc Mỹ (khoảng 20 quốc gia) với khoảng 480 triệu người trên toàn thế giới nói tiếng Tây Ban Nha như ngôn ngữ thứ nhất, và khoảng 570 triệu người nói tiếng Tây Ban Nha như ngôn ngữ thứ hai. Riêng tại Hoa Kỳ có khoảng 40.5 triệu người nói tiếng Tây Ban Nha như ngôn ngữ thứ hai và đặc biệt tại tiểu bang California, tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ đứng thứ hai sau tiếng Anh.

Trong việc học tiếng Tây Ban Nha nói riêng và học ngoại ngữ nói chung, từ vựng đóng một vai trò quan trọng nhưng cũng là phần khó nhằn nhất và cũng là phần gây chán nản nhất đối với người học. Học ngoại ngữ, hay cụ thể là học tiếng Tây Ban Nha thì từ điển là phần không thể thiếu, một từ điển tốt, tích hợp nhiều chức năng sẽ giúp người học có hứng thú hơn và học tập hiệu quả hơn.

Hiểu rõ điều này và cũng vì tình yêu dành cho ngôn ngữ nói chung và tiếng Tây Ban Nha nói riêng, tiến sĩ Trần Chấn Trí đã biên soạn sách Từ Điển Tây Ban Nha- Việt Nam và tự bỏ tiền túi ra để ấn hành và đã chính thức ra mắt sách vào 10 giờ sáng thứ Bảy, ngày 22 tháng 9, 2018 vừa qua tại Văn Phòng Đại Diện Các Trung Tâm Việt Ngữ Nam California (thành phố Westminster).

Hầu hết quan khách có mặt tại buổi ra mắt sách đều là các thành phần liên quan đến giáo dục tại Quận Cam như Giáo sư Trần Huy Bích (từng là một Quản thủ Thư viện, phụ trách các tài liệu về Giáo dục và về Á Châu học, Trung Hoa học tại Đại học UCLA và USC). Giáo Sư Phạm Thị Huê là cựu cố vấn giáo dục tại đại học cộng đồng Orange Coast College, Costa Mesa. Giáo sư Hannah Carbajal là đồng nghiệp dạy tiếng Tây Ban Nha tại trường Chapman University với Tiến sĩ Trần Chấn Trí. Cựu Trung Tướng VNCH Nguyễn Bảo Trị. Các thầy cô Ban Đại Diện các Trung Tâm Việt Ngữ Nam California, thầy Nguyễn Văn Khoa, cô Diệu Quyên…vân…vân. Giáo sư Song Thuận (CLB Hùng Sử Việt). Một số học viên học lớp tiếng Tây Ban Nha theo chủ đề tại Thư Viện Việt Nam Toàn Cầu do Tiến sĩ Trần Chấn Trí dạy trước đây. Các phóng viên của các cơ quan truyền thông Việt ngữ trong cộng đồng…


Trong phần phát biểu của mình tại buổi ra mắt sách, tiến sĩ Trần Chấn Trí cho biết khi ông bắt đầu công trình biên soạn quyển Từ Điển Tây Ban Nha- Việt Nam là vào tháng 9 năm 2006. Tới nay đã 12 năm, nhưng thời gian soạn quyển sách này không liên tục, vì trong 12 năm này, ông đã ra mắt khoảng 7 quyển sách khác. Nên đến nay, ông thấy đã đến lúc phải ra mắt. Ban đầu ông định sẽ thực hiện sách từ điển hai chiều, Tây Ban Nha- Việt Nam và Việt Nam- Tây Ban Nha.

Nhưng không ngờ vì bận bịu với những quyển sách khác nên kéo dài 12 năm. Tới khi chấm dứt xong phần đầu tiên là Từ Điển Tây Ban Nha- Việt Nam thì ông mới thấy đã có 520 trang rồi. Nếu thêm 520 trang nữa cho quyển từ điển Việt- Tây Ban Nha, thì có thể sẽ mất thêm 12 năm nữa. Vì vậy ông quyết định ra mắt trước quyển Từ điển Tây Ban Nha- Việt Nam.
Khi ra cuốn này sẽ có sức thúc đẩy để ông ra mắt tiếp cuốn từ điển Việt Nam- Tây Ban Nha. Hiện nay quyển Từ Điển Việt Nam- Tây Ban Nha đã được ông biên soạn một phần ba rồi. Thầy Trí cho biết, cũng nhờ kéo dài 12 năm mới ra mắt, nên cuốn từ điển này có nhiều từ được cập nhật hóa, có những chữ mới trong cuộc sống thay đổi hằng ngày.

Tiến sĩ Trần Chấn Trí chia sẻ, “Rõ ràng là khi tôi làm cuốn từ điển này, tôi học hỏi cả hai thứ tiếng. Hay hơn nữa là tôi được so sánh ngôn ngữ Tây Ban Nha với tiếng Việt. Ví dụ như trong thành ngữ tiếng Tây Ban Nha khi mình mua cái gì mắc quá, như mua xe, sẽ có câu thành ngữ được dịch qua tiếng Việt là cái xe này nó làm tôi mất một con mắt rồi. Trong phần tiếng Việt tôi lại tìm thấy mua xe này với giá cắt cổ.
“Người Việt mình, hoặc người Tây Ban Nha hay bất kỳ người nào trên thế giới, khi diễn tả một ý tưởng, ý thì giống nhau, nhưng từ ngữ dùng thì khác. Mua xe mắc, thì người Tây Ban Nha ví như bị mất một con mắt. Còn người Việt thì cổ bị cắt. Tôi chỉ nêu một ví dụ nhỏ như thế, để quý vị thấy rằng dùng từ điển này, quý vị sẽ thích thú với những giống nhau và khác nhau của văn hóa hai thứ tiếng Tây Ban Nha và Việt Nam.

“Ngược lại tôi cũng học được nhiều về tiếng Việt, tôi học được tiếng Việt nhiều hơn nữa. Tôi cũng xin cảm ơn Hùng Sử Việt đã ra hai cuốn sách Sổ Tay Chính Tả. Vì đó là hai trong những sách mà tôi dùng để tra cứu trong lúc biên soạn, để biết viết chính tả Việt như thế nào. Người đọc tiếng Tây Ban Nha sẽ coi kỹ phần tiếng Tây Ban Nha và người đọc tiếng Việt cũng sẽ coi kỹ phần tiếng Việt.”

Thầy Trí nói với báo Viễn Đông, “Khi làm cuốn từ điển này, tôi rất ưng ý, biên soạn sách này trong thời gian lâu, tôi cũng hiểu thêm tiếng Tây Ban Nha mà tôi đang sử dụng và giảng dạy, bên cạnh đó còn học hỏi thêm tiếng Việt, ôn lại những chữ đã quên. Vì tôi ở Mỹ 31 năm, hơn thời gian tôi sống ở Việt Nam, nên có những chữ mình đã quên, hay có những chữ mình chưa bao giờ biết.

“Tôi xin đơn cử một ví dụ thú vị, như cái Dùi. Tôi tra cứu nhiều nguồn tài liệu, để xem các nguồn khác có giống nhau không thì mới dám đặt bút xuống. Tôi đã tìm ra là cái Dùi viết hai kiểu, chứ không chỉ là một kiểu. Cái Dùi là dùng để đánh trống. Còn cái Giùi lại là một dụng cụ để những người thợ giày xoay cái lỗ khi làm giày. Đó là một trong cả rất nhiều điều mà tôi học được khi tôi biên soạn quyển sách này.”
Tiến sĩ Trần Chấn Trí cho biết, điều mà ông rất trăn trở khi biên soạn quyển Từ Điển Tây Ban Nha- Việt, là với thời đại này là thời đại từ điển online, viết sách từ điển thì có lỗi thời hay không? Cá nhân ông có dùng từ điển online, ông nhận thấy ưu điểm chính của từ điển online là rất nhanh, rất tiện. Còn khuyết điểm của từ điển online, là nó có thể sai.

Tiến sĩ Trần Chấn Trí nói, “Ví dụ như Google Translate rất tiện dụng. Nhưng khi dùng Google Translate, nếu bị sai, người tay ngang đâu có biết đâu. Có những cái Google Translate dịch hay thật, không thể phủ nhận. Nhưng bên cạnh đó có khi dịch sai kinh hoàng luôn.”

“Ngoài ra từ điển online có thêm giọng đọc phát âm chữ đó lên cho người tra cứu, thay vì chỉ nhìn thấy phần phiên âm trong sách từ điển. Nhưng điều này chỉ quan trọng với tiếng Anh hay những thứ tiếng có phần phát âm khó. Còn tiếng Tây Ban Nha thì phần phát âm tương đối là dễ. Người nào chỉ cần học tiếng Tây Ban Nha đàng hoàng, kỹ lưỡng chỉ cần hai, ba tuần thôi, là không còn thắc mắc gì về cách đọc, là có thể đọc được tiếng Tây ban Nha dù không hiểu chữ đó là gì. Sự liên quan giữa chính tả và phát âm của tiếng Tây Ban Nha tương đối trong sáng và rất ít ngoại lệ.”

Theo tiến sĩ Trần Chấn Trí, ưu điểm của sách từ điển truyền thống nói chung lúc nào cũng đầy đủ hơn từ điển online. “Từ điển online có tính chất như là mì ăn liền, không thể tra hết nghĩa của từ. Ví dụ với một chữ rất phổ thông, thông dụng, thì có thể có đến 15 nghĩa khác nhau. Trừ khi từ điển online lấy từ cuốn sách từ điển rồi đưa lên online, chứ còn những từ điển làm sẵn, đưa lên online, thì chỉ đưa vài nghĩa chính để tra cứu nhanh thôi.

“Từ điển truyền thống lúc nào cũng có nhiều ví dụ. Cũng một chữ đó nhưng nó thuộc nhiều từ loại khác nhau. Ví dụ như nếu là danh từ thì dùng như thế nào. Nếu là động từ thì dùng hơi khác một chút, cách dùng cũng khác một chút. Trong sách từ điển, khi đưa chữ đó ra giải nghĩa, sẽ có kèm theo ví dụ trong một nhóm chữ, Hoặc chữ đó hơi rắc rối, cần phải nằm trong một câu để thấy được nó sống động như thế nào. Trong sách từ điển Tây Ban Nha- Việt tôi biên soạn có nhiều thành ngữ dùng trong đời sống hằng ngày, rất thực dụng. Những thành ngữ dùng trong văn nói (chứ không phải văn viết). Khi dùng đến, những người nói tiếng Tây Ban Nha, sẽ thấy người học tiếng Tây Ban Nha biết dùng thành ngữ khi nói tương đối thành thạo, tuy là chỉ mới học tiếng Tây Ban Nha.”

Sách từ điển Tây Ban Nha- Việt của tiến sĩ Trần Chấn Trí biên soạn dày 520 trang. Khổ sách 7.5 in x 5.5 in, bìa mềm. Các từ để tra cứu sắp xếp theo mẫu tự ABC. Sách gồm có 25 ngàn chữ để tra.

“Vì muốn giữ nguyên mức đó tôi phải quyết định cho chữ nào vào. Có những chữ không phổ thông lắm, tự nhiên tôi có cảm tình không nỡ bỏ thì tôi lấy, vì nó nằm trong nhiều lãnh vực, như bên cạnh mỗi chữ có mỗi loại chữ như thế nào. Ví dụ như thực vật, cây cối hay động vật, vật lý, hóa học, điện, tài chánh, kinh tế… từng chữ sẽ có chú thích trong từng lãnh vực. Từ điển này có những chữ thuộc những lĩnh vực như toán, vật lý, hóa học, sinh học, âm nhạc, nghệ thuật, sân khấu, điện ảnh, nhiếp ảnh… sẽ giúp những người nghiên cứu những chuyên ngành trên. Còn những người chỉ học tiếng Tây Ban Nha để nói bình thường thôi thì quyển sách này cũng đã đủ rồi.”

Tiến sĩ Trần Chấn Trí cho biết, đây không phải cuốn từ điển đầu tiên ông biên soạn. Năm 2006 ông có ra mắt cuốn từ điển ngôn ngữ học Tây Ban Nha- Anh. Và phía sau có phần tra ngược lại tiếng Anh- Tây Ban Nha, nhưng không có cắt nghĩa, giải thích dài dòng như phần trước nữa. “Sở dĩ tôi làm cuốn đó bằng hai chiều, vì nó chỉ là những thuật ngữ trong ngành ngôn ngữ học, nên nó giới hạn hơn, nó không bao quát quá, nên tôi có thể làm chung được. Chính cuốn sách trên cho tôi một số kinh nghiệm để làm từ điển về sau này.”

Quá trình thực hiện Từ Điển

Thầy Trí giới thiệu, “Khi thực hiện biên soạn sách từ điển này, tôi có đưa cho đồng nghiệp nói tiếng Tây Ban Nha xem lại và sửa giùm tôi. Tôi đã in nháp và đọc lại bảy lần để tự sửa lại cho mình. Trước khi in chính thức, tôi tiếp tục xem để sửa lại những gì còn sai từ bản nháp của nhà in gửi về. Khi tôi soạn từ điển này, tôi dùng ít nhất ba cuốn chính để xem. Đó là những sách, Diccionario Larousse Espađol,
Spanish-English Dictionary Larousse. Từ Điển Việt- Anh- Trần Văn Điền. Còn những cuốn phụ khi nào kẹt lắm, mới tìm thêm để xem. Gặp những chữ phổ thông, thì sợ rồi. Chữ nào càng phổ thông chừng nào, càng nhiều nghĩa chừng đó, nhiều cách dùng chừng đó. Phải tra tới, tra lui, tra qua tra lại, tra ngược, tra xuôi. Nhiều khi phải dùng Việt- Anh, rồi Anh- Việt, Việt- Pháp, Pháp- Việt, Tây Ban Nha- Anh, Anh- Tây Ban Nha. Nhờ thời đại internet này, nên khi biên soạn, ngoài những cuốn từ điển tôi dùng, tôi còn xem thêm từ điển trên internet để biên soạn nhanh hơn được một chút.”

Trong quá trình biên soạn quyển từ điển này. Thầy Trí không chỉ tra cứu từ sách từ điển, mà còn tra cứu thêm những sách khác như sách giáo khoa, sách văn phạm, sách đàm thoại… Khi đến lĩnh vực nào cần có sách để tham khảo, thì phải tìm thêm sách để tra cứu để chắc chắn rồi mới đưa ra ví dụ trong quyển từ điển Tây Ban Nha- Việt Nam này.

Lợi ích của từ điển

Theo thầy Trí, với quyển từ điển này, người Việt đang học tiếng Tây Ban Nha có thể học thêm được văn phạm qua cuốn sách này. Sách từ điển nói chung có liên quan đến văn phạm. Ví dụ từ đó nếu dùng có túc từ thì dùng như thế nào. Không có túc từ thì dùng như thế nào. Ví dụ đại danh từ “tôi” chủ từ thì dùng như thế nào. “Tôi” mà là túc từ gián tiếp thì dùng thế nào. Tôi mà túc từ gián tiếp thì dùng thế nào. Tôi mà túc từ của giới từ thì dùng thế nào… Nghĩa là ở một vai trò văn phạm nào thì nó cũng biến đổi đi.
Thầy Trí nói một trong những điều ông rất tâm đắc khi soạn từ điển này và những cuốn sách khác, lúc nào ông cũng được cơ hội học hỏi. Đây là điều mà những người làm việc giảng dạy luôn mong muốn kiến thức mình mỗi ngày có thêm để giảng dạy học trò hay hơn, vui hơn. “Tôi đã và đang hoạt động dạy Việt ngữ tại hải ngoại, thì nay dạy tiếng Tây Ban Nha cho người Việt, soạn sách từ điển Tây Ban Nha- Việt, và trong tương lai từ điển Việt- Tây Ban Nha, tôi có cảm tưởng như mình cũng góp phần nhỏ bắt một cây cầu văn hóa- ngôn ngữ giữa hai cộng đồng Việt- Người nói tiếng Tây Ban Nha. Có những người gốc Việt ở sở làm, có dịp giải thích cho người bạn nói tiếng Tây Ban Nha, biết một tập tục, văn hóa của mình cho họ là đã nối một cây cầu nho nhỏ hai bên rồi.

“Thành ra những người soạn ra những cuốn sách giáo khoa, từ điển hay thậm chí dạy tiếng Việt cho người nói tiếng Tây Ban Nha và tôi là thành phần nhỏ trong đó rất vui vì góp phần bắc cầu ngôn ngữ văn hóa để có sự thông cảm giữa hai cộng đồng. Cái hay là mình học tiếng của họ, họ học tiếng của mình. Lâu nay có những cuộc hôn nhân giữa người gốc Việt và người nói tiếng Tây Ban Nha, trong các cơ sở thương mại cũng có sự hợp tác buôn bán người nói tiếng Tây Ban Nha và người nói tiếng Việt. Vì vậy, những sản phẩm giáo dục, văn hóa của mọi người nói chung, của riêng tôi, đóng góp như những viên gạch nhỏ vào việc xây dựng tình đoàn kết và thông cảm giữa cộng đồng gốc Việt và cộng đồng nói tiếng Tây Ban Nha (đặc biệt là người Mễ).”

Từ Điển Tây Ban Nha- Việt Nam có ấn phí là $ 30/cuốn. Sách đã có bán trên amazon.com, trên đây có bán khoảng 10 sách do tiến sĩ Trần Chấn Trí viết (bấm tìm Trí. C. Trần, sẽ thấy những sách của thầy Trí biên soạn). Hoặc quý vị có thể tìm mua sách này tại nhà sách Văn Bút trên đường Bolsa Ave., Westminster.