Văn hóa siêu độc thân đang lên tại Nhật Bản

Trong hình chụp ngày 26 tháng 9, 2018, một phụ nữ đang trả tiền để thuê một phòng hát karaoke một mình tại Tokyo. (Behrouz Mehri/ AFP via Getty Images)

TOKYO - Nhật Bản đang thay đổi: một xã hội già hóa nhanh chóng, lượng khách du lịch từ nước ngoài đến đây đang ở mức kỷ lục, và có nhiều robot hơn bao giờ hết. Đây là nhận xét được ghi nhận trong một loạt phóng sự đặc biệt của đài BBC đầu năm 2020.
Một thập niên trước, nhiều người Nhật đã rất xấu hổ khi bị bắt gặp ăn một mình trong trường học hoặc trong phòng ăn, vì vậy họ đã chọn ăn trong phòng vệ sinh để tránh sự xoi mói. Việc xuất hiện một mình mà không có bạn bè từng bị xem là điều không nên, do đó ngày càng nhiều người chọn ăn trong phòng vệ sinh, đưa đến một thuật ngữ mới ra đời ở Nhật – “benjo meshi” - “ăn trưa trong nhà vệ sinh.”
Nhưng giờ đây nhiều người nhận thấy rằng Nhật Bản đang thay đổi đáng kể. Một trong những người đó là Miki Tateishi, một nhân viên pha chế ở Tokyo. Cô làm việc tại Bar Hitori, một địa điểm ấm cúng trong khu giải trí về đêm ở Tokyo được thiết kế dành cho những người uống rượu một mình.
Quán bar này được khai trương vào giữa năm 2018, tạo ra một cơ hội bất thường ở một Nhật Bản thường hướng đến sự đồng nhất. Cơ hội đó là đi uống rượu một mình, không còn đi với bắt cứ ai. Và sáng kiến này đã thành công: thay vì trốn trong nhà vệ sinh, nhiều người đã tự tin hơn khi đi ăn ngoài và tận hưởng thời gian dành riêng cho bản thân họ.
“Một số người muốn tận hưởng một mình, những người khác muốn xây dựng một cộng đồng mới,” Tateishi nói. Cô tin rằng tôn chỉ “chỉ một mình” của bar giúp những vị khách tiềm năng của quán một mặt nào đó thoát được ra khỏi các nhóm hoặc các quy tắc truyền thống. Khách hàng có thể bắt chuyện với nhau trong một môi trường thoải mái của quán bar, nơi có sức chứa khoảng một chục người. Rượu rót sẵn và chỗ ngồi gần nhau giúp cho tương tác được dễ dàng.
“Tôi nghĩ rằng điều này là hiếm,” Kai Sugiyama, một người 29 tuổi làm việc cho một công ty sản xuất, nói khi đang ngồi trên ghế đẩu.
“Tôi cảm thấy người Nhật sống một cuộc sống theo nhóm, vì vậy mọi người muốn làm mọi thứ với người khác. Chúng tôi không có văn hóa làm những việc một mình.”
Tuy nhiên, Hitori, có nghĩa là một người - không là ví dụ duy nhất về cách các doanh nghiệp thay đổi để cung cấp cơ hội cho những người muốn sống và tự mình làm mọi việc. Từ ăn uống đến cuộc sống về đêm hay du lịch, các lựa chọn mới phục vụ riêng cho các cá nhân đã xuất hiện trong những năm gần đây. Phong trào này được biết đến với tên gọi “ohitorisama”: mọi người mạnh dạn làm mọi việc một mình, không để tâm đến ý kiến của người khác.
Dịch thoáng một chút thì “Ohitorisama” có nghĩ là “nhóm một người.” Tìm kiếm hashtag này trên Instagram bằng tiếng Nhật và hàng trăm nghìn bức ảnh sẽ hiện lên: bữa ăn sang chảnh dành cho một người, hành lang rạp chiếu phim, lều ở khu cắm trại hay những bức ảnh về những chuyến đi du lịch một mình.
Đặc biệt trong 18 tháng qua, ngày càng có nhiều người tuyên bố sự đam mê của họ dành cho thời gian ohitorisama trên cả các kênh tin tức và phương tiện truyền thông xã hội.
Ngay cả karaoke, người ta cũng sẽ hát một mình - một sự thay đổi lớn đối với trò tiêu khiển cổ điển của Nhật Bản. Daiki Yamatani, một giám đốc bán hàng làm tiếp thị cho công ty karaoke solo 1Kara ở Tokyo cho biết, “Nhu cầu về karaoke một người đã tăng lên chiếm đến 30% đến 40% (tổng số khách hàng đi hát karaoke).”
Ở Nhật Bản, các điểm karaoke có ở khắp mọi nơi, thường là các tòa nhà lớn với nhiều tầng với các phòng karaoke riêng tư được xây dựng cho các nhóm có quy mô khác nhau. Nhưng nhu cầu từ những người muốn đi hát một mình ngày càng tăng, và vì vậy 1Kara đã đổi phòng lớn dành cho các nhóm thành các phòng thu âm cá nhân cỡ buồng điện thoại.
Ở Nhật Bản, các hoạt động uống rượu và cuộc sống về đêm vốn được tận hưởng cùng đồng nghiệp hoặc bạn bè, trong khi văn hóa ẩm thực có nghĩa là bữa tối sẽ được chia sẻ, nghĩa là đi ăn cùng ai đó. Vì vậy, phong trào ohitorisama đại diện cho một sự thay đổi lớn. Nhưng nguyên nhân nào đã thúc đẩy sự thay đổi này và tại sao chính xác nó được xem là rất quan trọng?
Ở nhiều quốc gia, làm việc gì đó một mình có vẻ không có gì là đáng ngạc nhiên. Ví dụ, vào tháng 12, nữ diễn viên người Mỹ Christina Hendricks đã đăng những bức ảnh cô đi xem hòa nhạc một mình. Nữ diễn viên người Anh Emma Watson mới đây đã tuyên bố sự ưa chuộng dành cho cuộc sống độc thân và tự là người bạn đồng hành của mình.
Các ấn phẩm Tây Phương hướng dẫn uống rượu một mình và đọc sách tại quán bar, và du lịch một mình đã tạo nên sự nghiệp cho vô số người có ảnh hưởng trên phương tiện truyền thông xã hội.
Nhưng ở một đất nước luôn sống theo nguyên tắc và tính cộng đồng luôn được đánh giá cao thì đó là một vấn đề lớn. 125 triệu dân Nhật Bản sống chật chội trên một quần đảo nhỏ hơn California và 4/5 vùng đất đó là miền núi và không thể sinh sống được.
Không gian từ lâu đã ở quá ngột ngạt vì vậy, quốc gia này tập trung vào tính tập thể và khả năng hòa hợp với những người khác.
“Nhật Bản là một quốc gia nhỏ và mọi người cần phải cùng tồn tại,” Motoko Matsushita, một nhà tư vấn cao cấp tại công ty nghiên cứu kinh tế lớn nhất Nhật Bản, Viện nghiên cứu Nomura có trụ sở tại Tokyo cho hay. Cô nghiên cứu về ohitorisama, nguồn gốc và tương lai của nó.
“Chúng ta cần tập trung vào việc sống hòa thuận với nhau, đó là lý do tại sao áp lực ngang hàng (làm mọi việc trong một nhóm) cao.” Matsushita nói rằng cùng với sự phát triển của phương tiện truyền thông xã hội - cách số lượng bạn bè hoặc lượt thích có thể quyết định giá trị của bạn - điều này dẫn đến áp lực đồng trang lứa khiến nhiều người bị kì thị khi bị bắt gặp đang làm gì một mình. Cô nói rằng chính áp lực vô hình này và văn hóa buộc phải giao tiếp 24/7 đã thúc đẩy sự phát triển của ohitorisama.
Trong trường hợp benjo meshi, (ăn trưa trong nhà vệ sinh), thuật ngữ được các nhà xã hội học đặt ra vào năm 2008, ông Daisuke Tsuji từ trường Đại Học Osaka, nhận thấy rằng các sinh viên ăn trong nhà vệ sinh không phải vì họ thích ăn một mình, mà vì họ không muốn bạn bè của họ nghĩ rằng họ không có ai để ăn cùng.
Nhưng Matsushita tin rằng điều này đang thay đổi, nói rằng áp lực xã hội tiêu cực xung quanh việc ở một mình đã giảm. “Bạn phải kết hôn, bạn phải có một đứa con - những áp lực xã hội này đang giảm dần,” cô nói.
Xã hội Nhật Bản đang trải qua một cơn địa chấn. Tỷ lệ sinh đang giảm: năm ngoái chỉ có 864,000 em bé được sinh ra - mức thấp nhất từ khi số liệu được lưu lại từ năm 1899. Số hộ gia đình độc thân đang tăng lên, tăng từ 25% vào năm 1995 lên hơn 35% vào năm 2015.
Tỷ lệ kết hôn giảm cùng với tình hình nhiều người cao niên ở một trong những quốc gia già nhất thế giới đang trở thành góa phu và góa phụ đã góp phần vào sự gia tăng của những người sống một mình ở Nhật Bản. Kết quả là, giữa những nhân khẩu học mới này, cách người tiêu dùng cư xử và cách các doanh nghiệp phục vụ họ đang thay đổi.
“Sức mạnh chi tiêu của những người sống một mình không thể bị bỏ qua nữa,” Kazuhisa Arakawa, một nhà nghiên cứu ở Hakuhodo, một trong những công ty quảng cáo lớn nhất Nhật Bản cho biết. Anh viết những cuốn sách về kinh tế và trong những cuốn sách mà Arakawa gọi là về xã hội siêu độc thân ở Nhật Bản của mình, anh đã ước tính rằng 50% dân số từ 15 tuổi trở lên sẽ sống trong các căn hộ một thành viên vào năm 2040.
“Tôi tin rằng thị trường sẽ không phát triển nếu không nắm bắt được những khách hàng độc thân này,” anh nói.