Nhiều người Thượng bị bắt trong vụ tấn công tại Đắk Lắk và góc nhìn người Thượng từ cuốn tiểu thuyết ‘Vòng Đai Xanh’

Sự kiện ở Tây Nguyên (Đắk Lắk) làm tôi nhớ đến cuốn tiểu thuyết ‘Vòng Đai Xanh’ (có thể đọc trên mạng) của Nhà văn, bác sĩ Ngô Thế Vinh. Dù xuất bản hơn 50 năm trước, nhưng những mâu thuẫn được mô tả trong sách vẫn còn tính thời sự ngày nay.

Cuốn sách là một công trình biên khảo về vấn đề sắc tộc thiểu số ở Tây Nguyên và can thiệp từ các thế lực ngoài. ‘Ngoài’ ở đây là Mĩ. Mục tiêu của họ là tạo ra một vòng đai xanh trên Cao Nguyên không chỉ ở Việt Nam mà là tất cả các nước ở Đông Nam Á. Trong quá trình lập vòng đai xanh, họ đã vô tình giúp cho các dân tộc thiểu số gây ra những xung đột. Có thể nói những sự việc xảy ra thời 70 năm trước cho tới nay là hậu quả của ‘vòng đai xanh.’

Những nhân vật và hành động của họ trong sách đều thật, nhưng được đổi tên. Để tránh rắc rối trong kiểm duyệt nên tác giả phải chuyển sang cách viết tiểu thuyết để được phép xuất bản. Vòng Đai Xanh đã đoạt giải thưởng Văn Học Nghệ Thuật Toàn Quốc vào năm 1971 tại Sài Gòn.

———

Trích một đoạn trong Vòng Đai Xanh:
“Davis cũng cho tôi biết về tông tích của hắn. Tacelosky xuất thân ở Fort Bragg, nguyên Trung Tá LLĐB Mỹ giải ngũ, đại diện cho USOM đặc trách cao nguyên. Fort Bragg là một trung tâm đào tạo các toán lính Mũ Xanh để tung vào khắp các ngỏ ngách hoang vu của thế giới, từ rừng rậm Phi châu đến các vùng hẻo lánh của Nam Mỹ nhưng thí điểm chính của họ vẫn là lục địa Á châu với đủ mọi sắc dân thiểu số sống rải rác trên các núi cao và rừng xanh chạy suốt từ bờ biển phía Đông tới giáp chân Hy Mã Lạp Sơn. Tại mỗi quốc gia họ đều tung vào những toán xung kích hoặc công khai hoặc bí mật, thông thạo phong tục và thổ ngữ, thích ứng nhanh chóng với các dân địa phương, giúp đỡ khai hóa họ để chinh phục cảm tình và sau đó nhiệm vụ chính là tổ chức cho bằng được những toán quân chiến đấu tinh nhuệ và dễ bảo dưới quyền điều khiển của các sĩ quan Mỹ. Tham vọng lớn lao của họ là làm sao để thiết lập được một vòng đai an ninh kiên cố bao vây Hoa Lục. Đó là một Vòng Đai Xanh mà họ tin rằng đủ sức đương đầu với mọi hình thức chiến tranh du kích và rừng rậm của cộng sản. Đó là một công trình thử thách bán công khai của cả CIA lẫn LLĐB Mỹ mà Hoa Thịnh Đốn và Ngũ Giác Đài vẫn chưa dám nhìn nhận. Họ là đám con cưng của Tổng Thống Mỹ với những ưu đãi và đặc quyền vô hạn nhưng cũng là một lũ con hoang khi bị đổ bể.” (tr. 143)

Nhà văn Ngô Thế Vinh trong Vòng Đai Xanh đã chú giải về người Degar như sau:
“(Dega có nguồn gốc từ tiếng Rhadé: Anak Ede Gar có nghĩa là Những Đứa Con Của Núi Rừng – một từ ngữ đã được người Thượng chính trị hóa / politicized để chỉ chung cho các nhóm sắc dân thiểu số sống trên cao nguyên. Nhiều người Thượng không muốn dùng từ Montagnard vì cho đó là sản phẩm của thời thực dân Pháp. Giới quân sự Mỹ trên cao nguyên trong thời chiến tranh Việt Nam gọi họ là Yard, được người Thượng chấp nhận dễ dàng hơn nhưng đó cũng chỉ là một từ rút ngắn từ chữ Montagnard.)” (tr. 212)

———

Nước Champa và người Cham hay người Chàm tại vùng thấp (đồng bằng và bờ biển) theo truyền thống đã thống trị người Thượng tại cao nguyên, trong khi quyền tự trị là do người Thượng nắm giữ, theo Oscar Salemink trong tác phẩm được xuất bản vào năm 2003 (The Ethnography of Vietnam's Central Highlanders: A Historical Contextualization, 1850–1990.) Người Việt hay người Kinh đã đến vùng cao nguyên trong cuộc Nam tiến của Đại Việt vào thời nhà Trần ở thế kỷ 14, rồi tiếp theo là các triều đại nhà Hậu Lê ở thế kỷ thứ 15 đến thế kỷ thứ 19, nhà Nguyễn từ đầu thế kỷ thứ 19 đến vị vua nhà Nguyễn sau cùng là Bảo Đại vào tiền bán thế kỷ 20.