Tôi yêu thích xe ô tô điện – và đã mua ngay một chiếc. Nhưng càng ngày tôi càng cảm thấy mình bị lừa.

Cù Tuấn biên dịch bài luận của Rowan Atkinson (Mr. Bean) trên The Guardian.

Về lý thuyết, động cơ điện là một chủ đề mà tôi có biết đôi chút về nó. Bằng đại học đầu tiên của tôi là về kỹ thuật điện và điện tử, sau đó là bằng thạc sĩ về hệ thống điều khiển. Kết hợp con đường học thuật của tôi, với niềm đam mê suốt đời dành cho ô tô nữa, và bạn có thể thấy lý do tại sao tôi lại bị lôi cuốn vào việc sớm sử dụng xe ô tô điện. Tôi đã mua chiếc hybrid điện đầu tiên của mình cách đây 18 năm, và mua chiếc ô tô chạy hoàn toàn bằng điện đầu tiên của tôi cách đây 9 năm (mặc dù Anh có cơ sở hạ tầng sạc điện kém cỏi), và đã tận hưởng khoảng thời gian của tôi với cả hai chiếc xe. Xe điện có thể hơi vô hồn, nhưng chúng là những cỗ máy tuyệt vời: chạy nhanh, yên tĩnh và cho đến gần đây có giá vận hành rất rẻ. Nhưng càng ngày, tôi càng cảm thấy mình bị lừa. Khi bạn bắt đầu đi sâu vào thực tế, động cơ điện dường như không hoàn toàn là thần dược chữa bách bệnh cho môi trường như nó đã từng được tuyên truyền.

Như bạn có thể biết, chính phủ Anh đã đề xuất cấm bán ô tô chạy bằng xăng và dầu diesel mới từ năm 2030. Vấn đề với sáng kiến ​​này là nó dường như chỉ dựa trên kết luận rút ra từ một phần trong vòng đời vận hành của ô tô: đó là những gì thoát ra khỏi ống xả. Tất nhiên, ô tô điện không có khí thải, đây là một sự phát triển đáng hoan nghênh, đặc biệt là về việc nâng cao chất lượng không khí ở các trung tâm thành phố. Nhưng nếu bạn suy ngẫm một chút và nhìn vào một bức tranh lớn hơn bao gồm cả việc sản xuất ô tô, thì tình hình sẽ rất khác. Trước hội nghị khí hậu Cop26 ở Glasgow vào năm 2021, Volvo đã công bố số liệu khẳng định rằng lượng khí thải nhà kính trong quá trình sản xuất ô tô điện cao hơn gần 70% so với khi sản xuất ô tô chạy xăng. Lý do nào vậy? Vấn đề nằm ở chỗ pin lithium-ion hiện được trang bị cho gần như tất cả các loại xe điện: chúng nặng một cách vô lý, cần nhiều kim loại đất hiếm và một lượng năng lượng khổng lồ để tạo ra chúng, và chúng được ước tính có tuổi thọ tối đa 10 năm. Có vẻ như đó là một sự lựa chọn sai lầm về phần cứng để dẫn đầu cuộc chiến chống khủng hoảng khí hậu của xe ô tô.

Không có gì đáng ngạc nhiên, rất nhiều nỗ lực đang được thực hiện để tìm ra thứ gì đó tốt hơn. Loại pin mới, được gọi là pin thể rắn đang được phát triển: chúng sẽ sạc nhanh hơn và có thể chỉ nặng bằng khoảng một phần ba so với pin hiện tại – nhưng còn nhiều năm nữa chúng mới được bán ra thị trường, tất nhiên là vào thời điểm đó, chúng ta sẽ đã tạo ra hàng triệu ô tô điện thừa cân với cục pin thì lỗi thời nhanh chóng. Hydro đang nổi lên như một loại nhiên liệu thay thế đáng quan tâm, mặc dù chúng ta đang chậm chạp trong việc phát triển một phương pháp sản xuất hydro thực sự “xanh”. Hydro có thể được sử dụng theo một trong hai cách. Nó có thể cung cấp năng lượng cho pin nhiên liệu hydro (về cơ bản là một loại pin); nhà sản xuất xe hơi Toyota đã đổ rất nhiều tiền vào việc phát triển những thứ này. Một hệ thống như vậy nặng bằng một nửa pin lithium-ion tương đương và một chiếc ô tô có thể được tiếp nhiên liệu bằng hydro tại trạm đổ xăng nhanh như đổ xăng.

Nếu pin lithium-ion là một thiết bị không hoàn hảo dành cho ô tô điện, thì nó còn hoàn toàn không thể dùng được cho xe tải vì khối lượng của nó; đối với những phương tiện như vậy, hydro có thể được phun trực tiếp vào một loại động cơ pít-tông mới. JCB, công ty sản xuất máy đào vàng, đã đạt được những bước tiến lớn với động cơ hydro và hy vọng sẽ đưa chúng vào sản xuất trong vài năm tới. Nếu hydro giành chiến thắng trong cuộc đua cung cấp năng lượng cho xe tải - và kết quả là mọi trạm xăng đều dự trữ nó - thì đó có thể là một lựa chọn phổ biến và dễ tiếp cận đối với ô tô.

Nhưng chúng ta hãy nhìn kỹ hơn nữa và xem xét toàn bộ vòng đời của một chiếc ô tô. Vấn đề lớn nhất mà chúng ta cần giải quyết trong mối quan hệ của xã hội với ô tô là văn hóa bán hàng “thời trang nhanh” đã trở thành khuôn mẫu thương mại của ngành công nghiệp ô tô trong nhiều thập kỷ. Hiện tại, trung bình chúng ta chỉ giữ những chiếc ô tô mới của mình trong vòng ba năm trước khi bán chúng, chủ yếu nhờ mô hình cho thuê ba năm phổ biến tại Anh. Đây có vẻ là một cách sử dụng quá hoang phí các nguồn tài nguyên thiên nhiên của thế giới khi bạn xem xét tình trạng tuyệt vời của một chiếc ô tô mới dùng có ba năm. Khi tôi còn là một đứa trẻ, bất kỳ chiếc ô tô nào đã 5 năm tuổi đều giống một cái thùng sắt rỉ sét và đã chạy được nửa đường tới cổng của bãi phế liệu. Giờ điều đó không còn đúng nữa. Giờ đây, bạn có thể tạo ra một chiếc ô tô với giá 15.000 bảng Anh, với sự chăm sóc yêu thương kỹ càng của người chủ, sẽ tồn tại được 30 năm. Thật tỉnh táo khi nghĩ rằng nếu những người chủ sở hữu đầu tiên của những chiếc ô tô mới chịu giữ chúng trong trung bình 5 năm, thay vì 3 năm như hiện tại, thì việc sản xuất ô tô và lượng khí thải CO2 liên quan đến nó sẽ giảm đi rất nhiều. Và chúng ta sẽ tận hưởng khả năng di chuyển tương tự, chỉ cần lái những chiếc xe cũ hơn một chút.

Chúng ta cũng cần thừa nhận tài sản lớn mà chúng ta có là những chiếc ô tô hiện đang tồn tại (có gần 1,5 tỷ chiếc trên toàn thế giới). Về mặt sản xuất, những chiếc ô tô này đã trả phí môi trường và mặc dù việc giảm sự phụ thuộc của chúng ta vào chúng là hợp lý, nhưng có vẻ đúng nếu xem xét cẩn thận các cách giữ lại chúng để chạy, đồng thời giảm tác động gây ô nhiễm của chúng. Rõ ràng là chúng ta có thể sử dụng chúng ít hơn. Như một nhà bảo vệ môi trường đã từng nói với tôi, nếu bạn thực sự cần một chiếc ô tô, hãy mua một chiếc cũ và sử dụng nó càng ít càng tốt. Một điều hợp lý nên làm là đẩy nhanh quá trình phát triển nhiên liệu tổng hợp, loại nhiên liệu đã được sử dụng trong các cuộc đua mô tô; đó là một sản phẩm dựa trên hai khái niệm đơn giản: thứ nhất, vấn đề môi trường với động cơ xăng là xăng chứ không phải động cơ và thứ hai, không có thứ gì trong thùng dầu mà không thể tái tạo bằng các cách khác. Xe Công thức 1 sẽ sử dụng nhiên liệu tổng hợp từ năm 2026. Có nhiều cách giải thích về ý tưởng này nhưng công ty xe hơi Porsche của Đức đang phát triển một loại nhiên liệu ở Chile sử dụng gió để cung cấp năng lượng cho một quy trình có thành phần chính là nước và carbon dioxide. Với sự phát triển hơn nữa, nó sẽ có thể sử dụng được trên tất cả các ô tô động cơ xăng, khiến việc sử dụng chúng hầu như không tạo ra CO2.

Càng ngày, tôi càng cảm thấy rằng tuần trăng mật của chúng ta với ô tô điện sắp kết thúc và đó không phải là điều xấu: chúng ta nhận ra rằng cần phải khám phá nhiều lựa chọn hơn nếu chúng ta giải quyết đúng đắn vấn đề môi trường rất nghiêm trọng với những vấn đề mà việc sử dụng ô tô của chúng ta đã tạo ra. Chúng ta nên tiếp tục phát triển hydro, cũng như nhiên liệu tổng hợp để tiết kiệm việc loại bỏ những chiếc ô tô cũ vẫn còn rất nhiều thứ để cung cấp, đồng thời thúc đẩy một mô hình kinh doanh hoàn toàn khác cho ngành công nghiệp ô tô, trong đó chúng ta giữ xe ô tô mới của mình lâu hơn, thừa nhận tuổi thọ tuyệt vời nhưng bị bỏ đi quá sớm của chúng.

Những người bạn có lương tâm về môi trường thường hỏi tôi, với tư cách là một người thích ô tô, liệu họ có nên mua một chiếc ô tô điện hay không. Tôi có xu hướng nói rằng nếu ô tô của họ là động cơ diesel cũ và họ lái xe nhiều ở khu trung tâm thành phố, thì họ nên cân nhắc đổi xe. Nhưng nếu không, tôi khuyên họ hãy giữ lại xe cũ mà đi. Một ngày nào đó, động cơ điện sẽ mang lại lợi ích thực sự cho môi trường toàn cầu, nhưng ngày đó vẫn chưa đến.

Rowan Atkinson (Mr. Bean) trên The Guardian