Bàn tay Trung Cộng trong vụ đảo chánh Zimbabwe

Thượng Tướng Lý Tác Thành đón Tướng Constantine Guveya Chiwenga tại Bắc Kinh ngày 8 tháng 11, một tuần trước khi xảy ra đảo chánh tại Zimbabwe. (Mod.gov.cn)

HARARE - Tư Lệnh Quân Đội Zimbabwe đã đến Trung Quốc bảy ngày trước khi vụ hạ bệ Tổng Thống Robert Mugabe xảy ra. Có phải vị tướng tư lệnh này đã đến Bắc Kinh để lấy ý kiến, được sự ưng thuận của Trung Cộng trước khi về nước để "giải quyết" ông Mugabe và bà đệ nhất phu nhân Grace?

Quân đội Zimbabwe do Tư Lệnh Constatino Chiwenga đứng đầu hiện đã nắm quyền tại thủ đô Harare, quản thúc Tổng Thống Robert Mugabe. Tướng Chiwenga phủ nhận đây là cuộc đảo chính quân sự. Tuy nhiên, ông Mugabe đã hầu như bị cấm đoán di chuyển ra khỏi nhà, ngoại trừ trong trường hợp được phép cho xuất hiện trong một buổi tốt nghiệp trường đại học hôm thứ Sáu, 17 tháng 11.

Trước đó, trong cuộc đảo chánh, từ sáng sớm thứ Tư, đài truyền hình Zimbabwe đã phát đi tuyên bố quân đội kiểm soát đất nước, "nhưng không phải là đảo chính quân sự."

Sau đó không lâu, đảng cầm quyền Zanu-PF chính thức phủ nhận có một cuộc đảo chính ở quốc gia này, mà chỉ là "cuộc chuyển giao quyền lực không đổ máu," và cho biết tổng thống 93 tuổi Robert Mugabe sẽ từ chức.

Cùng ngày, quân đội xác nhận ông Mugabe đang bị "quản thúc" tại nhà riêng ở Harare. Sự kiện này đánh dấu hồi kết cho thời kỳ cầm quyền kéo dài 37 năm của ông này tại Zimbabwe.

Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) cho hay, cuộc chuyển giao diễn ra chỉ vài ngày sau khi tư lệnh Constatino Chiwenga công du Bắc Kinh.

Trả lời về việc Trung Quốc - đối tác thân cận và nhà đầu tư lớn nhất của Zimbabwe - có nhận được thông tin liên quan đến vụ chuyển giao quyền lực hay không, phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Cộng Cảnh Sảng nói ông "không nắm được chi tiết," bởi chuyến thăm của ông Chiwenga do Bộ Quốc Phòng Trung Quốc phụ trách.

"Tôi chỉ có thể nói rằng chuyến thăm của ông Chiwenga là hoạt động giao lưu quân sự thông thường, được sự đồng thuận của cả hai nước," ông Cảnh nói.

Ông Cảnh Sảng cho hay, Trung Quốc vẫn quan sát chặt chẽ diễn biến tại Zimbabwe và hy vọng các bên liên quan của nước này giải quyết các vấn đề nội bộ một cách phù hợp.

Đại diện chính phủ Trung Quốc cũng bác bỏ thông tin cựu phó tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa, 75 tuổi, người bị ông Mugabe sa thải ngày 6 tháng 11, đã chạy sang Trung Quốc.
"Về tung tích của cựu Phó Tổng Thống Zimbabwe, tôi có thể khẳng định rằng ông ta không ở Trung Quốc," ông Cảnh nói.

Kể từ khi bị cách chức bởi ông Mugabe tung tích của ông Mnangagwa vẫn là một bí ẩn. Lệnh cách chức này được nhiều người tin là theo lệnh của bà đệ nhất phu nhân Grace, vì bà muốn lên nắm quyền thay thế chồng trong tương lai.

Giờ đây, vì ông Mnangagwa được cho là có liên hệ thân cận với Tư Lệnh Chiwenga, người ta tin là trong tương lai gần ông Mnangagwa có thể lên nắm quyền.

Quân đội đã từng phản đối quyết định của Tổng Thống Mugabe về việc sa thải ông Mnangagwa để đưa vợ mình là bà Grace Mugabe lên thay thế.

Trong mắt nhiều người dân Zimbabwe, ông Mnangagwa là người được kỳ vọng lãnh đạo đất nước trong tương lai. Ông đóng vai trò quan trọng trong chính trường Zimbabwe trong mấy thập niên qua.
Trong khi đó, cựu thủ tướng Zimbabwe Morgan Tsvangirai, nhân vật chủ chốt của phe đối lập chống tổng thống Mugabe, cũng đã trở về nước sau khi ông Mugabe bị quân đội quản thúc ngày 15/11.

Quyền lợi của Trung Cộng

Zimbabwe là một trong những đối tác thân cận nhất của Trung Quốc tại Phi Châu. Trong chuyến thăm cấp nhà nước vào năm 2015, Chủ Tịch Tập Cận Bình đề cao vai trò của Zimbabwe như một bằng hữu thân thiết của Bắc Kinh.

Trung Quốc đồng thời là nguồn ngoại tệ và đối tác thương mại lớn nhất của Zimbabwe, với hơn 128 dự án đầu tư tại nước này trong giai đoạn 2000-2012.

Ông John Akokpari, nhà phân tích quan hệ quốc tế ở Đại Học Cape Town, Nam Phi, cho biết ông không ngạc nhiên nếu Tướng Chinwenga muốn củng cố liên hệ với Bắc Kinh trong chuyến công du tuần trước.
"Không có gì ngạc nhiên nếu [ông Chiwenga] muốn bảo đảm rằng các thay đổi về chính trị sẽ không làm Trung Quốc nổi giận, bởi có nhiều mối liên hệ mật thiết giữa hai nước," học giả Nam Phi nhận xét.
Akokpari cho hay, Trung Quốc sẽ không can dự vào một cuộc chuyển giao quyền lực ở Zimbabwe, nhưng các diễn biến hiện nay phù hợp với mong muốn của Bắc Kinh rằng Zimbabwe sẽ giải quyết êm thấm các vấn đề nội bộ.
"Trung Quốc hầu như luôn hữu nghị với các nước Phi Châu, và vẫn duy trì lập trường đó ngay cả khi có sự thay đổi chính quyền. Chỉ cần cuộc chuyển giao diễn ra hòa bình, thì tôi không thấy có sự suy giảm lợi ích của Trung Quốc khi đầu tư tại Zimbabwe," ông Akopari cho biết.

Các nhà quan sát Trung Quốc nhận định cuộc "chuyển giao không đổ máu" sẽ có ảnh hưởng đến các dự án của doanh nghiệp Trung Quốc ở Zimbabwe về sau.

"Tình hình ở Zimbabwe rất tệ cho các công ty Trung Quốc trong hai năm qua," ông Shen Xiaolei, chuyên gia của Viện Nghiên Cứu Tây Á và Phi Châu, thuộc Viện Khoa Học Xã Hội Trung Quốc, đánh giá.

"Mở cửa đất nước và nền kinh tế là lựa chọn duy nhất còn lại để Zimbabwe tiến lên. Bất cứ ai trở thành lãnh đạo tiếp theo của Zimbabwe cần hiểu điều đó," ông Shen nói.

Tờ Thời Báo Hoàn Cầu (Global Times) của Trung Cộng cho biết mối bang giao giữa Bắc Kinh và Harare vẫn ổn định và sự kiện ngày 15/11 sẽ không ảnh hưởng đến xu thế chung của quan hệ song phương. Kể từ khi Zimbabwe độc lập, không có phe phái chính trị nào ở nước này chống lại Trung Quốc, và điều này khó thay đổi trong tương lai.

Cũng qua tờ Hoàn Cầu, Bắc Kinh đưa một lời khuyên là quan hệ hữu nghị lâu bền giữa hai nước sẽ vượt qua được những biến động nội bộ tại Zimbabwe. Nếu Zimbabwe xử lý cuộc khủng hoảng của mình một cách khéo léo và giữ được ổn định trong nước thì điều đó sẽ phù hợp với lợi ích của nước này và cả Phi Châu.