Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước, “Tiếng Xưa” của chúng ta

Trân Hương

Đây là tên của buổi nhạc tưởng niệm nhạc sĩ Dương Thiệu Tước do Hội Hiếu Nhạc Việt Mỹ tổ chức vào lúc 8PM ngày thứ Bảy 12 tháng 7, 2008 tại Rose Center Theatre, 14140 All American  Way, Westminster, CA.

Cũng như nhiều buổi nhạc mà hội đã tổ chức, buổi nhạc này sẽ qui tụ một dàn orchestra khá hùng hậu với 36 nhạc công và những tiếng hát “thính phòng” quen thuộc: Kim Tước, Quỳnh Giao, Bích Vân, Phạm Hà, Bảo Châu, Lê Hồng Quang, Mộng Thủy, Ngọc Hà, Vân Quỳnh. Vé bán tại Bolsa Tickets và trụ sở của hội 418-0409.

Tôi hỏi nhạc trưởng Nguyễn Khánh Hồng, người sẽ điều khiển dàn orchestra của buổi nhạc:

-Chương trình sẽ gồm toàn nhạc của Dương Thiệu Tước?

Anh lắc đầu:

-Ít ai biết nhạc sĩ Dương Thiệu Tước còn là một giáo sư guitar tài ba của trường Quốc Gia Âm Nhạc Sài Gòn trước 75. Vì thế chương trình còn có thêm nhạc viết cho guitar là các bài nhạc ngoại quốc do các môn đệ guitar xuất sắc của ông là các nhạc sĩ Huỳnh Hữu Đoan và Nguyễn Thái Cường độc tấu. Toàn chương trình sẽ gồm những bài tiêu biểu của Dương Thiệu Tước, trừ bài Đêm Tàn Bến Ngự vì tìm không ra một giọng hát nào diễn tả được bài này.

Tôi xin nói thêm về một số ca khúc của chương trình. Những ca khúc chính : Áng Mây Chiều, Ngọc Lan, Bến Xuân Xanh, Chiều..., đều được trình diễn. Trong những ca khúc này, Ngọc Lan và Bến Xuân Xanh viết rất Tây.

-Bài Bến Xuân Xanh có âm điệu gần với bài Blue Danube, được trình bày bằng hai cách: hòa tấu với hòa âm của Lê Văn Khoa và do Kim Tước hát với hòa âm của Hồ Đăng Tín.

-Bóng Chiều Xưa, một ca khúc tango quen thuộc do Bảo Châu hát.

-Sóng Lòng, một bài rất hay mà ít người biết do Bích Vân hát.

-Buồn Xa Vắng do Phạm Hà hát. Đây là bài bà Minh Trang thích nhất.

-Một bài ít người biết, theo điệu Bolero là Nhớ Cánh Uyên Bay do Mộng Thủy hát.

-Thính giả sẽ được nghe nhiều ca khúc của Dương Thiệu Tước viết với nhiều thể điệu từ Tango, Rhumba đến Bolero, Paso Doble...

-Ban nhạc thiếu nhi từ 7 tới 12 tuổi sẽ hòa tấu bài Ơn Nghĩa Sinh Thành, một ca khúc rất quen thuộc của nhạc sĩ.

-Tam ca Quỳnh Giao, Kim Tước, Vân Quỳnh sẽ hát bài Hội Hoa Đăng, một ca khúc rất đặc biệt của Dương Thiệu Tước vì rất rộn ràng và nhiều tiết điệu như một bản nhạc Tây Ban Nha, khúc cuối viết theo điệu paso doble.

Tôi hỏi tiếp:

-Là nhạc trưởng, phải nghiên cứu kỹ những ca khúc trong chương trình, anh có cảm nghĩ gì về nhạc Dương Thiệu Tước?

Không cần suy nghĩ nhiều, Nguyễn Khánh Hồng trả lời:

-Nhạc Dương Thiệu Tước Tây thì rất Tây, Ta thì rất Ta. Do ông thấm nhuần cả hai nền nhạc Tây và Ta. Đặc biệt những ca khúc quê hương như Đêm Tàn Bến Ngự và Tiếng Xưa ông viết đều rất bác học, nghĩa là nghe rất cao cho dù viết trong âm giai ngũ cung. Nghe nhạc của ông thì biết ngay ông là người yêu thiên nhiên. Ông thường ngắm cảnh sinh tình viết ra bài hát. Thí dụ bài Hội Hoa Đăng nghe kể lại là ông sáng tác khi lên Ban Mê Thuộc ăn tiệc đầy tháng của Hồng. Khi lên tới thấy cảnh rất đẹp, nhà giăng đèn khắp nơi, ông nghĩ tới hội hoa đăng ở Tây Ban Nha. Về nhà ông viết ra ca khúc âm hưởng Tây Ban Nha này, rất tưng bừng nhộn nhịp. Chị Quỳnh Giao kể lại chuyện này và nói “Đi đâu thấy cảnh đẹp là ông viết ra”. Ông thường viết cả nhạc và lời, ít khi nào dùng lời của người khác. Bài vở ông viết có format rõ ràng nên người viết hòa âm rất dễ dàng.

-Phần hòa âm của chương trình do ai đảm nhiệm?

-Hòa âm do Lê Văn Khoa, Hồ Đăng Tín, Đặng Xuân Thìn, Lê Danh Hiển và Vũ Trụ viết.

-Còn dàn nhạc?

-Dàn nhạc 36 người: dàn string gồm toàn học trò của Hồng. Những dàn khác cũng toàn những người cộng tác lâu năm. Conductor: Khánh Hồng. MC: Kim Oanh và Khổng Trọng Hinh. Diễn giả về Dương Thiệu Tước: Phạm Phú Minh với bài Dương Thiệu Tước: Tiếng Xưa, và nhạc sĩ Lê Văn Khoa nói về âm nhạc của Dương Thiệu Tước.

-Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước có thể nói là người có công đầu trong việc khai sáng con đường tân nhạc cho âm nhạc Việt. Nhạc của ông cũng rất hay, chan chứa tình cảm. Vậy theo anh thì tại sao nhạc Dương Thiệu Tước ít người hát?

Nguyễn Khánh Hồng suy tư:

-Cũng không biết tại sao nhưng có lẽ vì nhạc của ông không thiên về chuyện tình cảm nam nữ mà về thiên nhiên nhiều hơn. Các ca sĩ thì thường thích hát nhạc tình do đó những ca khúc tình cảm của ông đều được hát nhiều và nổi tiếng như Bóng Chiều Xưa, Ngọc Lan, Áng Mây Chiều...

Ca sĩ Lê Hồng Quang, người sẽ góp tiếng trong chương trình, cho biết:

-Ca khúc Ơn Nghĩa Sinh Thành của Dương Thiệu Tước thì ai cũng biết và cũng hát, lúc nào cũng được dậy cho các em thiếu nhi trong lớp dạy hát của Quang. Kỳ này được hát bài Chiều, Quang rất thích. Bài này thường chỉ được đệm bằn những band với điệu tango rộn ràng, nay hát với hòa âm Hồ Đăng Tín cho dàn orchestra thấy rất khác biệt và thích.

Qua đường điện thoại, ca sĩ Quỳnh Giao cho biết cảm tưởng:

-Dương Thiệu Tước có công với tân nhạc Việt Nam thời phôi thai và đã đem đến những bài tân nhạc theo thể điệu dân ca  đầu tiên. Bài Đêm Tàn Bến ngự theo điệu dân ca miền Trung và bài Tiếng Xưa theo điệu cổ nhạc miền Nam, dù xưa nay vẫn bị hiểu lầm và hát bằng toàn giọng Huế. Bài hát của Dương Thiệu Tước là những bức họa thiên nhiên thủy mạc theo lối Trung Hoa, lời nhạc bác học, phong phú. Hát một bài ca thiên nhiên của ông có cảm giác như đang đi dạo cảnh.

Tiểu sử nhạc sĩ Dương Thiệu Tước (theo Phạm Ký)

Những năm đầu của thập niên 1930, văn hóa Âu Châu, nhất là của Pháp, ồ ạt xâm nhập Việt Nam. Các văn nghệ sĩ Việt Nam cũng bắt đầu chuyển hướng. Về lãnh vực văn chương có nhóm Tự Lực Văn Đoàn. Về mỹ thuật có trường Cao Đẳng Mỹ Thuật được mở năm 1926. Về âm nhạc thì các nhạc sĩ Việt Nam thời đó tuy chịu ảnh hưởng của âm nhạc Pháp nhưng vẫn cố tìm một đường hướng riêng trong việc sáng tác một dòng nhạc mới. Dòng âm nhạc mới này được gọi là Nhạc Cải Cách, sau này đổi thành Tân Nhạc. Năm 1938, báo Ngày Nay kêu gọi các nhạc sĩ Việt Nam khi viết nhạc Cải Cách nên cố gắng giữ hồn Việt Nam.

Năm 1927 Pháp mở Viện Âm Nhạc Viễn Đông (Conservatoires de musique Francaise d'extrême orient) tại Hà Nội chuyên dậy nhạc cổ điển Âu Châu. Chịu ảnh hưởng này, các nhạc sĩ Việt Nam bắt đầu học nhạc lý Tây phương. Thanh niên Việt Nam lúc đó, nhất là giới sinh viên, học sinh, ưa chuộng nhạc phổ thông của Pháp qua các bài hát của các ca sĩ Tino Rossi, Josephine Becker... Họ cũng học các điệu vũ Tango, Foxtrott, Valse... Một số học dương cầm, vĩ cầm, lục huyền cầm (guitar), banjo, mandoline. Một trong các thanh niên thời đó chọn học đàn Piano và Guitar, đó chính là nhạc sĩ Dương Thiệu Tước.

Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước sinh ngày 14.01.1915. Quê ông ở làng Vân Đình, quận Ứng Hòa, tỉnh Hà Đông (nay là Hà Tây). Xuất thân từ một dòng họ khoa bảng, ông là cháu nội cụ Dương Khuê (1836-1898). Cụ đỗ Tiến Sĩ và làm quan dưới triều Nguyễn, cũng là một nhà thơ có tiếng trong văn học Việt Nam. Thân phụ ông là cụ Dương Tự Nhu làm bố chánh tỉnh Hưng Yên. Mang máu nghệ sĩ trong người, ông chọn con đường âm nhạc ngay từ lúc ấu thơ. Có cái may là cụ Dương Tự Nhu là người trọng văn học, không coi âm nhạc là "xướng ca vô loại", nên ông đã được khuyến khích học nhạc từ lúc còn nhỏ. Cụ Nhu mua cho ông cây đàn Nguyệt lúc ông 7 tuổi. Ngoài đàn Nguyệt, ông còn học thêm đàn Tranh nơi các bậc thầy miền Trung. Đến lúc 14 tuổi, ông bắt đầu chú ý đến nhạc Tây phương và chuyển qua học đàn dương cầm với một thầy người Pháp. Lúc 16 tuổi, ông học thêm lục huyền cầm, nhạc cụ sở trường của ông. Sau này ông trở thành một cây đàn guitar có hạng tại Việt Nam và đồng thời là giáo sư tại Viện Quốc Gia Âm Nhạc Việt Nam, dạy đàn này cho vô số các nhạc sĩ của thế hệ sau. Ngoài lục huyền cầm, ông còn tự học thêm Hạ Uy Cầm. Ông và các nhạc sĩ Việt Nam cùng thời đều tự học, mua sách của Pháp về rồi tự học hay học hỏi lẫn nhau. Họ đều không có cơ hội theo học tại trường âm nhạc nào.

Mặc dù học nhạc và kỹ thuật sáng tác nhạc Tây Phương nhưng các tác phẩm của ông vẫn đượm hồn dân tộc, đúng như báo Ngày Nay lúc đó kêu gọi. Trong một ấn phẩm viết tay, ông ngỏ ý: “Theo tôi, tân nhạc Việt Nam phải thể hiện rõ cá tính Việt Nam. Để đạt được điều này, người sáng tác phải hiểu rõ nhạc Việt bằng cách học nhạc cụ cổ truyền cũng như hát được các điệu hát cổ truyền.”

Các nhà phê bình nhạc cho rằng ý nghĩ này đã được thể hiện rõ trong các tác phẩm Tiếng Xưa và Đêm Tàn Bến Ngự. Bài Đêm Tàn Bến Ngự được viết dựa theo các điệu Nam Bình, Nam Ai, nổi bật cá tính của Huế trong khi bài Tiếng Xưa dựa trên nét  cổ nhạc miền Nam. Những sáng tác khác của ông trong những năm cuối thập niên 1940, đầu thập niên 1950 phải kể Kiếp Hoa, Áng Mây Chiều, Nhạc Ngày Xanh, Dưới Nắng Hồng, Xuân Mới, Thiếu Niên Xuân Khúc Ca, Thuyền Mơ...

Theo Phùng Quốc Thụy nhận xét, Dương Thiệu Tước “là người có dáng vẻ rụt rè ít nói, không ưa sự phô trương ầm ỹ, nhưng lại là người sốt sắng nhất trong việc xây dựng, cổ động, phổ biến nền tân nhạc mới hình thành dưới mọi hình thức: sáng tác, biểu diễn, xuất bản, đào tạo, lý luận, phê bình”. Ông cũng viết các bài tham khảo cho tập san Việt Nhạc. Ông thành lập Hội Khuyến Nhạc cùng với nhạc sĩ Thẩm Oánh để cổ động và phổ biến nền Tân Nhạc Việt Nam. Cũng cùng với Thẩm Oánh ông thành lập ban nhạc đặt tên là Myosotis, nổi tiếng trong thời phôi thai của tân nhạc. Ban nhạc thường chỉ chơi tại nhà riêng, rất ít khi trình diễn nơi công cộng.

Năm 19 tuổi, ông lập gia đình với bà Lương Thị Thuần, cũng xuất thân từ một dòng họ khoa bảng. Thời đó việc kết hôn thường được các cụ dàn xếp theo truyền thống “môn đăng hộ đối”. 

Năm 1940, lúc 25 tuổi, ông mở cửa hiệu bán và sửa chữa đàn tại 57 Hàng Gai, Hà Nội. Cửa hàng sau đó phải đóng vì chiến tranh. Đầu thập niên 1950 ông rời Hà Nội vào Huế và Sài Gòn. Tại Huế ông quen với Minh Trang, một ca sĩ có tiếng tại Huế lúc đó.